Pokŏż zdrzōdło Aneks:Parczewska - Przyczynki do słownika gwary śląskiej

Słownik ôpublikowany ôd Melanije Parczewskij we cajtōngu „Prace Filologiczne” nr VI 1907. Wszysko je podane we ôryginalnyj formie, tak we ślōnskij kolumnie, jak tyż we polskij.

{| class="wikitable"
! ślōnski !! polski
|-
| Arch || arkusz, okolice Bytomia (czeskie arch).
|-
| babka || kopaczka do kopania kartofli, ókolice Bytomia
|-
| Barburka || zdrobniałe Barbarka, ok, Bytomia.
|-
| biesiada, iść na biesiadę || iść na wizytę, Raciborz.
|-
| bólaki || wrzody, ok. Bytomia.
|-
| borówki || czarne jagody, ogólne na Śląsku.
|-
| brusiny || borówki, ogólne.
|-
| chachar || łagas, włóczęga, ok. Raciborza.
|-
| ch(u)op || 1) chłop; 2) mąż, okolice Międzyborza.
|-
| chyta || chustka duża do okrycia, ok. Raciborza.
|-
| cietucha || febra, ok. Racib.
|-
| ciepać || rzucać, okolice Międzyborza.
|-
| czarne korzenie || pieprz, okolice Raciborza.
|-
| czeladka || służba, okolice Racib.
|-
| czernidło || atrament, ok. Raciborza.
|-
| cześnie || trześnie, czereśnie, okolice Międzyb.
|-
| ćwikła || buraki, ok. Racib.
|-
| deszcz leci || deszcz pada, ok. Raciborza.
|-
| dobrocisko || dobra, poczciwa kobieta, ok. Racib.
|-
| domówić się || rozmówić się, okolice Międzyb.
|-
| drugdy || niekiedy, okol. Racib.
|-
| duchta || droga, okol. Międzyb.
|-
| drużki || stacje, w znaczeniu religijnym, np. na Kalwarji, ok. Raciborza.
|-
| duczka || wyżłobienie w drzewie, ok. Racib.
|-
| drzyzgi || drzazgi, ok. Bytomia.
|-
| drzwi do mola otwarte || drzwi otwarte na rozcież, jak szeroko, ok. Raciborza.
|-
| dusznik || djabeł, okolice Międzyborza, dycki
|-
| dyliny || podłoga, ok. Bytomia i Raciborza.
|-
| dziaduszek || dziadek, ojciec matki, okolice Międzyborza.
|-
| dziepiéro || dopiero, Bytom, Racibórz.
|-
| dzieweczka || panna, Bytom, Racib., Międzybórz.
|-
| dzisiau || dzisiaj, okolice Międzyborza, wogóle cały zbie Międzyborski polski.
|-
| dziu, dziu, dziu! || nawoływanie na kury, Bytom.
|-
| dzim, dzim || nawoływanie na wróble, Bytom.
|-
| fabory || wstążki, okolice Raciborza.
|-
| fanty || stare gałgany, Racib., Międzybórz.
|-
| farona kandego! || wykrzyknik zdziwienia = do pioruna; farona kandego! zapomniałem zrobić! farona kandego! zgubiłem | Bytom.
|-
| fultać || dużo gadać, wyraz używany przez młodzież górnoŚląską uniwers, we Wrocławiu.
|-
| gad || bydło, Międzybórz.
|-
| gadzina || bydło, okolice Bytomia.
|-
| garniec || duży garnek, okolice Raciborza.
|-
| gawiedź || drób domowy, Bytom.
|-
| godne święta || Boże Narodzenie, okolice Bytomia.
|-
| gore || źle, okolice Raciborza.
|-
| gorko || gorąco, Bytom (czeskie horko).
|-
| gospodarczyk || gospodarz wiejski, rolnik, okol. Międzyb.
|-
| gospodeńka || gospodyni, ok. Międzyb.
|-
| goszyc || gość, ok. Międzyb.
|-
| grat, gratek || naczynie drewniane, Racibórz.
|-
| gwara || mowa, ok. Międzyborza.
|-
| gwarzyć || mówić, ok. Międzyb.
|-
| gumna || boisko, ok. Bytomia.
|-
| grzebro || miotła do wymiatania pieca chlebowego, okolice Bytomia.
|-
| hadra || ścierka, ogólne na Śląsku.
|-
| hef lub hew || zaledwie, okolice Bytomia.
|-
| hysa || sień, ok. Międzyborza.
|-
| igła, iglica || jagły, ok. Raciborza.
|-
| istny || rzetelny, prawdziwy, ok. Racib.
|-
| isty || ten sam, ok. Racib.
|-
| jabłonko || jabłko, ok. Bytomia.
|-
| jakla || kaftan, ok. Bytomia.
|-
| Jaroszek || djabeł, Bytom.
|-
| jura || przezwisko, wzgardliwe, Racibórz.
|-
| jutrznia albo jutrzyna || morga, Bytom.
|-
| kachlak || piec, ok. Bytomia.
|-
| kaczyca || kaczka, ok. Bytomia (czeskie kaóice).
|-
| kamracić się || przyjaźnić się, ogólne na Śląsku.
|-
| kapelonek || wikarjusz, ok. Raciborza.
|-
| kartacz || szczotka, okolice Bytomia; kartaczem drapać . czyścić szczotką, ok. Bytomia.
|-
| kasza || jagły, ok. Bytomia.
|-
| kazatelnica || kazalnica, ambona, okol. Bytomia (czes. kazatelna, kazatelnice).
|-
| kądzielna || prządka, dziewczyna przędąca, ok. Międzyb.
|-
| kerluś || chłopiec, ok. Międzyb. (niem. kerl).
|-
| kibel || wiadro, ogólne na Śląsku (niemieckie kiibel).
|-
| kiecka || spódnica, ok. Bytomia i indź.
|-
| kielnia || łyżka wazowa, ok. Bytomia.
|-
| kiszka || mleko kwaśne, ogólne na Śląsku.
|-
| kłaki || brukiew, Bytom, Racibórz.
|-
| kłaki || ubranie, rzeczy, ok. Międzyborza i Raciborza.
|-
| kocór || kot, okolice Raciborza.
|-
| kocz || kakotka, okolice Raciborza.
|-
| kobzole || kartofle, ok. Racib.
|-
| kostka || kobieta zła, niedobra, Bytom.
|-
| koszyna || półkoszyk na wozie, na bryczce, ok. Raciborza.
|-
| kraczki || garście zboża, Bytom.
|-
| krasikoń || koniczyna, okol. Raciborza.
|-
| kropki || krople lekarstwa, Bytom.
|-
| krupniaki || kiszki do jedzenia, ok. Bytomia.
|-
| krupy lecą || grad pada, ogólne na Śląsku.
|-
| kryka || laska, kij, okol. Raciborza (niemieckie kriicke, kula, podpora.
|-
| kościan || bławatek, modrak, ok. Międzyborza.
|-
| krempy || konwulsje, Bytom (niem. krampf, kurcz, spazm).
|-
| kulać || młócić groch, Międzyborz.
|-
| kuloryba, albo kulorypa || kalarepa, Racibórz.
|-
| kunicek || zdrobniałe, koniczek, Międzybórz.
|-
| lelita || kiszki do jedzenia, Racibórz.
|-
| leleń || jeleń, Racibórz.
|-
| lelonek || jelonek, Racibórz.
|-
| leluja || lilja, ogólne na Śląsku.
|-
| lepszejszy || lepszy, Pszczyna i wsie okoliczne.
|-
| list rodny || metryka chrztu, okol. Bytomia.
|-
| liwa, liwa, liwuchna || nawoływanie na gęsi, ok. Bytomia.
|-
| macierle || nawoływanie na gołębie, Bytom.
|-
| malice! malice! || nawoływanie na prosięta, Bytom.
|-
| maciek || gołąb samiec, Bytom.
|-
| maros || błoto, Bytom (czes. marast).
|-
| maśnica || kierzynka, Racibórz.
|-
| maszkietka || łakocie, przysmaki, Bytom.
|-
| małura || wotywa, iść na maturę, iść na wotywę, Bytom.
|-
| mażzać || smarować masłem, tłuszczem, ok. Raciborza.
|-
| medykować || leczyć, ok. Bytomia. A
|-
| miechówka || płachta, ok. Raciborza.
|-
| mocki || dużo, wiele, ok. Raciborza.
|-
| moczka || sos do mięsa, ok. Racib.
|-
| nabrusić || naostrzyć nóż, kosę, Bytom.
|-
| nasi || rodzice, okolice Raciborza.
|-
| naswalnie || naumyślnie, Bytom.
|-
| niemocny || chory, okolice Raciborza.
|-
| nieskorzej || później, potym, ok. Racib.
|-
| niewiasta || synowa, ok. Racib.
|-
| obejście || gospodarstwo, ogólne na Śląsku i indź.
|-
| obiuch, w obiuch || zamiast w obydwuch, obie, obiedwie, ok. Bytomia.
|-
| oblecze || ubranie, ok. Raciborza.
|-
| onaczyć || wyraz bardzo chętnie przy każdej sposobności wsuwany do rozmowy przez Ślązaka; nie onaczyć, nie onacz, onaczyć, nie żartuj, nie drwij, nie śmiej się; często bardzo bez znaczenia używają go chętnie.
|-
| osnaga || czystość, porządek, ok. Raciborza.
|-
| opara || wódka, Bytom.
|-
| ostękać się || rozchorować się, ok. Międzyborza.
|-
| ostrążyny || jerzyny, okol. Raciborza.
|-
| oszydzić kogo || okpić kogo, ok. Międzyborza.
|-
| ożarty || pijany, ok. Bytomia.
|-
| oźraty || pijany, Raciborz.
|-
| paklepy || włókna, Bytom.
|-
| pakować || obcinać przy egzaminie, wyraz używany przez młodzież śląską uniwersytetu wrocławskiego.
|-
| Panboczek || zdrobniałe od Pan Bóg, Racibórz.
|-
| patek || ojciec chrzestny, ok. Międzyborza (niem. pathe).
|-
| panna || zakonnica, ok. Raciborza.
|-
| paradzić się || szczycić się, chlubić się, ok. Międzyb.
|-
| paryzol || parasol, Racibórz.
|-
| paskudki || łakocie, Racibórz.
|-
| paskudnik || łakomiec, Racibórz.
|-
| pawlacz || chór, ogólne na Śląsku.
|-
| perłówka || perlica, Racibórz.
|-
| pi, pi, pi || nawoływanie na indyki, Bytom.
|-
| piątka || pięćdziesiąt fenigów, Racibórz.
|-
| piętak || dwa i pół feniga, Racibórz. s . pierzynki -- pościel, ogólne na Śląsku.
|-
| piznąć || uderzyć kogo, rzucić się na kogo, ogólne na Śląsku.
|-
| płachta || prześcieradło, ok. Raciborza.
|-
| płókać || prać bieliznę, ok. Raciborza.
|-
| pluty Niemiec || kuty Niemiec, ok. Raciborza.
|-
| placek || wyskrobek, resztki ciasta, ok. Raciborza.
|-
| plecownik || szynka, ok. Raciborza.
|-
| Piorunaki || przezwisko nadawane Raciborowiakom z powodu częstego używania przez nich okrzyku: pioruny!
|-
| po baby, pracować na po baby || pracować poza godzinami, okolice Mikułowa.
|-
| po brzuchu chodzić || chodzić na czworakach, okolice Raciborza.
|-
| podłoga || listwa u sukni, Bytom.
|-
| podwórco || podwórze, ok. Międzyborza.
|-
| pojszczać || pożyczać, ok. Raciborza.
|-
| pokład || sufit, pułap, ok. Bytomia.
|-
| polip || policjant, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu.
|-
| polski, polskiego kupić za markę || kiełbasy kupić za markę, ok. Bytomia.
|-
| poła || połowa, ok. Bytomia.
|-
| poradzić || móc, umieć: poradzę po polsku, umiem po polsku, mogę mówić po polsku, ok. Międzyborza.
|-
| poręcznik || opiekun, ok. Raciborza.
|-
| pospominać || przypominać, ok, Racib., Bytomia.
|-
| postrzał || ustrzał, ból w ręku lub w nodze, ok. Bytomia.
|-
| potkać się || spotkać się, ok. Międzyborza.
|-
| potracić || poronić, ok. Raciborza.
|-
| powietrze || wiatr, ok. Raciborza.
|-
| pozimki || poziomki, ok. Racib.
|-
| pranie || bielizna, ok. Racib.
|-
| prasnąć || upaść na ziemię, ok. Racib.
|-
| prawie || dobrze, ok. Międzyborza i indź.
|-
| prawoczki || grzyby prawdziwe, ok. Raciborza.
|-
| przać komu || być komu życzliwym, lubić kogoś, ogólne na Śląsku.
|-
| przechadz || przechadzka, spacer, Racibórz.
|-
| przędać || prząść, nie przędają, nie przędą, ok. Międzyborza.
|-
| przyjaciółka || krewna, ok. Bytomia.
|-
| przyszeł || zamiast przyszedł, ok. Bytomia.
|-
| psinka || febra zimna, wyłącznie we wsi Tworkowie pod Raciborzem.
|-
| pusteljon || pustelnik, ok. Międzyborza.
|-
| puszła || warta, stać na puszcie, stać na warcie (niem. posten = stanowisko), ok. Międzyborza.
|-
| pudel || pedel, bedel, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu.
|-
| radośnik || chrzciny, Racibórz, Międzybórz, Bytom.
|-
| rez || żyto, rezna wódka, żytniówka, Racibórz.
|-
| robić błazny || żartować, ok. Raciborza.
|-
| ryknąć || przepaść w egzaminach, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu. .
|-
| ryl || szpadel, Bytom (por. rydel).
|-
| ryma || katar, ok, Raciborza.
|-
| ru(u)a || rura, ok. Raciborza.
|-
| rzekać || modlić się, Racib.
|-
| rzekaczka || bigotka, Racib.
|-
| sa, daj sa || tutaj, daj tutaj, ok. Międzyborza.
|-
| sąsiadomy || sąsiedzi, ok. Międzyborza.
|-
| sekłówka || poduszka, ok. Raciborza, pod Bytomiem mówią zekłówka.
|-
| sekutnik || egzekutor, ok. Raciborza.
|-
| słuchałnica || konfesjonał, ok. Bytomia.
|-
| smyk || wałęsa, włóczega, ok. Raciborza.
|-
| smykać || wałęsać się, próżnować, ok. Raciborza.
|-
| skrzynia || trumna, ok. Raciborza.
|-
| śmiertna niedziela || czwarta niedziela postu, w której obchodzono marzankę, ok. Międzyborza.
|-
| spomnieć sobie || przypomnieć sobie, ok. Międzyborza.
|-
| staruszek || dziadek, ojciec matki albo ojca, okol, Bytomia.
|-
| starzynka || babka, matka ojca albo matki, okol. Raciborza.
|-
| stawienie || gospodarstwo wiejskie, ok. Raciborza.
|-
| strugawka || rozwolnienie, ok. Racib.
|-
| strzewiki || trzewiki, ok. Bytomia.
|-
| sypanie || spichrz, ok. Raciborza.
|-
| szastać || prać bieliznę, ok. Raciborza.
|-
| szaty || ubranie, ok. Bytomia i indź.
|-
| szczerk || zwir, ok. Raciborza.
|-
| szeroki || talar, ok. Raciborza.
|-
| szliszki || kluski, jakiemi tuczą gęsi, ok. Racib.
|-
| szmarować || uciekać; szmaruj, piorunie! uciekaj, ty taki, owaki, ok. Bytomia.
|-
| szestucha || koszula, ok. Międzyborza.
|-
| szmurki || wstążki, okol. Międzyborza.
|-
| szumna || piękna, ładna, ok. Międzyb.
|-
| szybunek || szafa za szkłem do garnków i talerzy, okolice Bytomia.
|-
| szynka || dusza od żelazka do prasowania, ok. Raciborza.
|-
| śmirgus || szmigus, dyngus, ok. Międzyborza.
|-
| świérczak || świerk, ok. Międzyb.
|-
| targanie || reumatyzm, ok. Bytomia.
|-
| tarło || tartka, ok. Bytomia.
|-
| terazki || teraz, ok. Bytomia.
|-
| troić komu || mówić do kogo w trzeciej osobie, Racibórz.
|-
| towarzysz || czeladnik, Racibórz.
|-
| truła || trumna, Racibórz.
|-
| truś, truś, truś! || nawoływanie na króliki, Bytom.
|-
| trzecina || trzecia część, ok. Raciborza.
|-
| tukej || tutaj, ok. Bytomia.
|-
| tyś, tyś || nawoływanie na kaczki, ok. Bytomia.
|-
| udawić kogo || udusić kogo, ok. Bytomia.
|-
| uj, ujek || wuj, wujek, ok. Raciborza.
|-
| ulagrować się || ułożyć się, „złe ulagruje się najprędzej w kobiecie”, ok. Międzyborza.
|-
| urok || procent, ok. Raciborza i Bytomia.
|-
| ustroić się || ubrać się.
|-
| wangielja || wanilja, ok. Raciborza.
|-
| wiązka || podarunek, wiązarek, ok. Międzyborza.
|-
| widełka || widelec, ok. Bytomia.
|-
| wieja || zawieja śnieżna, ok. Bytomia.
|-
| wielodroga || szosa, ok. Raciborza.
|-
| wielka || Wielkanoc; przed Wielką, przed Wielkanocą, okol. Bytomia.
|-
| wieprzki || agrest, ok. Bytomia.
|-
| woniaczka || bukiet, Racibórz i Bytom.
|-
| wmaroszony || zabłocony, Racibórz i Bytom.
|-
| wierch || góra; mieszka na wierchu, mieszka na górze, Racibórz i Bytom.
|-
| wrzody || kurcze żołądka, ok. Raciborza.
|-
| wodzienka || zdrobniale woda, Bytom.
|-
| wykludzić się || wyprowadzić się, Bytom.
|-
| wykładki || wydatki, Bytom.
|-
| wyklupać || wytrzepać co, Bytom.
|-
| wyduczkować || wyżłobić, okol. Raciborza.
|-
| wymyrsknąć się || wymknąć się, ok. Raciborza.
|-
| wysiadka || altana, ok. Bytomia.
|-
| wysada kapuściana || rozsada kapuściana, ok. Bytomia.
|-
| wszędziczki || wszędzie, okol. Międzyborza.
|-
| wto || zamiast kto, Bytom.
|-
| wytykaj || uciekaj! „wytykaj piorunie”! okol. Raciborza.
|-
| wyzdradzić || zdradzić, okol. Bytomia.
|-
| wyszni || starszy wojskowy, ok. Międzyborza.
|-
| wżdycki || zawsze, ok. Raciborza i Bytomia.
|-
| zbamacić || zbałamucić, ok. Międzyborza.
|-
| zagłówek || poduszka, ok. Bytomia.
|-
| za jedno mówić || mówić komuś ty, ok. Raciborza.
|-
| zapomożała || bogata, ok. Bytomia.
|-
| zaprawiać owoce || smażyć owoce, ok. Raciborza i Międzyb.
|-
| zawitka || dziewczyna uwiedziona, ok. Racib. i Międzyb.
|-
| zawadzać || zaczepiać o jaki sprzęt, ubranie, zawadzać kogo, zaczepiać kogo, ok. Międzyborza.
|-
| zdrzébek || źrebak, Bytom.
|-
| zdrzadło || zwierciadło, Bytom.
|-
| zboże ustawione w panny || nazywają snopki stojące na polu, Raciborz.
|-
| żemła || parka bułek, ok. Bytomia.
|-
| z kraja || z brzegu, ok. Bytomia.
|-
| zima || febra, ok. Bytomia.
|-
| zgniła || niezgrabna, ok. Międzyborza.
|-
| znajoma || przyjaciółka, ok. Bytomia.
|-
| zrobić porządek || napisać testament, ok. Raciborza.
|-
| zwadzić się || kłócić się, ok. Raciborza.
|-
| za troje mówić || to samo co troić, to jest mówić do kogoś w trzeciej osobie l. mn., ok, Racib. Pod Raciborzem również, mówiąc do jednej i tej samej osoby, używają zwrotów, jak np.: „Hanka! słuchają oni, jest to wasz pies, co za tobą lata”. Zamiast: Hanka! słyszysz, czy to twój pies, co za tobą lata?
|}

[[Kategoryjŏ:Aneks]]
[[Kategoryjŏ:Stare słowniki]]