Aneks:Parczewska - Przyczynki do słownika gwary śląskiej

Słownik ôpublikowany ôd Melanije Parczewskij we cajtōngu „Prace Filologiczne” nr VI 1907. Wszysko je podane we ôryginalnyj formie, tak we ślōnskij kolumnie, jak tyż we polskij.

ślōnski	polski
Arch	arkusz, okolice Bytomia (czeskie arch).
babka	kopaczka do kopania kartofli, ókolice Bytomia
Barburka	zdrobniałe Barbarka, ok, Bytomia.
biesiada, iść na biesiadę	iść na wizytę, Raciborz.
bólaki	wrzody, ok. Bytomia.
borówki	czarne jagody, ogólne na Śląsku.
brusiny	borówki, ogólne.
chachar	łagas, włóczęga, ok. Raciborza.
ch(u)op	1) chłop; 2) mąż, okolice Międzyborza.
chyta	chustka duża do okrycia, ok. Raciborza.
cietucha	febra, ok. Racib.
ciepać	rzucać, okolice Międzyborza.
czarne korzenie	pieprz, okolice Raciborza.
czeladka	służba, okolice Racib.
czernidło	atrament, ok. Raciborza.
cześnie	trześnie, czereśnie, okolice Międzyb.
ćwikła	buraki, ok. Racib.
deszcz leci	deszcz pada, ok. Raciborza.
dobrocisko	dobra, poczciwa kobieta, ok. Racib.
domówić się	rozmówić się, okolice Międzyb.
drugdy	niekiedy, okol. Racib.
duchta	droga, okol. Międzyb.
drużki	stacje, w znaczeniu religijnym, np. na Kalwarji, ok. Raciborza.
duczka	wyżłobienie w drzewie, ok. Racib.
drzyzgi	drzazgi, ok. Bytomia.
drzwi do mola otwarte	drzwi otwarte na rozcież, jak szeroko, ok. Raciborza.
dusznik	djabeł, okolice Międzyborza, dycki
dyliny	podłoga, ok. Bytomia i Raciborza.
dziaduszek	dziadek, ojciec matki, okolice Międzyborza.
dziepiéro	dopiero, Bytom, Racibórz.
dzieweczka	panna, Bytom, Racib., Międzybórz.
dzisiau	dzisiaj, okolice Międzyborza, wogóle cały zbie Międzyborski polski.
dziu, dziu, dziu!	nawoływanie na kury, Bytom.
dzim, dzim	nawoływanie na wróble, Bytom.
fabory	wstążki, okolice Raciborza.
fanty	stare gałgany, Racib., Międzybórz.
farona kandego!	Bytom.
fultać	dużo gadać, wyraz używany przez młodzież górnoŚląską uniwers, we Wrocławiu.
gad	bydło, Międzybórz.
gadzina	bydło, okolice Bytomia.
garniec	duży garnek, okolice Raciborza.
gawiedź	drób domowy, Bytom.
godne święta	Boże Narodzenie, okolice Bytomia.
gore	źle, okolice Raciborza.
gorko	gorąco, Bytom (czeskie horko).
gospodarczyk	gospodarz wiejski, rolnik, okol. Międzyb.
gospodeńka	gospodyni, ok. Międzyb.
goszyc	gość, ok. Międzyb.
grat, gratek	naczynie drewniane, Racibórz.
gwara	mowa, ok. Międzyborza.
gwarzyć	mówić, ok. Międzyb.
gumna	boisko, ok. Bytomia.
grzebro	miotła do wymiatania pieca chlebowego, okolice Bytomia.
hadra	ścierka, ogólne na Śląsku.
hef lub hew	zaledwie, okolice Bytomia.
hysa	sień, ok. Międzyborza.
igła, iglica	jagły, ok. Raciborza.
istny	rzetelny, prawdziwy, ok. Racib.
isty	ten sam, ok. Racib.
jabłonko	jabłko, ok. Bytomia.
jakla	kaftan, ok. Bytomia.
Jaroszek	djabeł, Bytom.
jura	przezwisko, wzgardliwe, Racibórz.
jutrznia albo jutrzyna	morga, Bytom.
kachlak	piec, ok. Bytomia.
kaczyca	kaczka, ok. Bytomia (czeskie kaóice).
kamracić się	przyjaźnić się, ogólne na Śląsku.
kapelonek	wikarjusz, ok. Raciborza.
kartacz	szczotka, okolice Bytomia; kartaczem drapać . czyścić szczotką, ok. Bytomia.
kasza	jagły, ok. Bytomia.
kazatelnica	kazalnica, ambona, okol. Bytomia (czes. kazatelna, kazatelnice).
kądzielna	prządka, dziewczyna przędąca, ok. Międzyb.
kerluś	chłopiec, ok. Międzyb. (niem. kerl).
kibel	wiadro, ogólne na Śląsku (niemieckie kiibel).
kiecka	spódnica, ok. Bytomia i indź.
kielnia	łyżka wazowa, ok. Bytomia.
kiszka	mleko kwaśne, ogólne na Śląsku.
kłaki	brukiew, Bytom, Racibórz.
kłaki	ubranie, rzeczy, ok. Międzyborza i Raciborza.
kocór	kot, okolice Raciborza.
kocz	kakotka, okolice Raciborza.
kobzole	kartofle, ok. Racib.
kostka	kobieta zła, niedobra, Bytom.
koszyna	półkoszyk na wozie, na bryczce, ok. Raciborza.
kraczki	garście zboża, Bytom.
krasikoń	koniczyna, okol. Raciborza.
kropki	krople lekarstwa, Bytom.
krupniaki	kiszki do jedzenia, ok. Bytomia.
krupy lecą	grad pada, ogólne na Śląsku.
kryka	laska, kij, okol. Raciborza (niemieckie kriicke, kula, podpora.
kościan	bławatek, modrak, ok. Międzyborza.
krempy	konwulsje, Bytom (niem. krampf, kurcz, spazm).
kulać	młócić groch, Międzyborz.
kuloryba, albo kulorypa	kalarepa, Racibórz.
kunicek	zdrobniałe, koniczek, Międzybórz.
lelita	kiszki do jedzenia, Racibórz.
leleń	jeleń, Racibórz.
lelonek	jelonek, Racibórz.
leluja	lilja, ogólne na Śląsku.
lepszejszy	lepszy, Pszczyna i wsie okoliczne.
list rodny	metryka chrztu, okol. Bytomia.
liwa, liwa, liwuchna	nawoływanie na gęsi, ok. Bytomia.
macierle	nawoływanie na gołębie, Bytom.
malice! malice!	nawoływanie na prosięta, Bytom.
maciek	gołąb samiec, Bytom.
maros	błoto, Bytom (czes. marast).
maśnica	kierzynka, Racibórz.
maszkietka	łakocie, przysmaki, Bytom.
małura	wotywa, iść na maturę, iść na wotywę, Bytom.
mażzać	smarować masłem, tłuszczem, ok. Raciborza.
medykować	leczyć, ok. Bytomia. A
miechówka	płachta, ok. Raciborza.
mocki	dużo, wiele, ok. Raciborza.
moczka	sos do mięsa, ok. Racib.
nabrusić	naostrzyć nóż, kosę, Bytom.
nasi	rodzice, okolice Raciborza.
naswalnie	naumyślnie, Bytom.
niemocny	chory, okolice Raciborza.
nieskorzej	później, potym, ok. Racib.
niewiasta	synowa, ok. Racib.
obejście	gospodarstwo, ogólne na Śląsku i indź.
obiuch, w obiuch	zamiast w obydwuch, obie, obiedwie, ok. Bytomia.
oblecze	ubranie, ok. Raciborza.
onaczyć	wyraz bardzo chętnie przy każdej sposobności wsuwany do rozmowy przez Ślązaka; nie onaczyć, nie onacz, onaczyć, nie żartuj, nie drwij, nie śmiej się; często bardzo bez znaczenia używają go chętnie.
osnaga	czystość, porządek, ok. Raciborza.
opara	wódka, Bytom.
ostękać się	rozchorować się, ok. Międzyborza.
ostrążyny	jerzyny, okol. Raciborza.
oszydzić kogo	okpić kogo, ok. Międzyborza.
ożarty	pijany, ok. Bytomia.
oźraty	pijany, Raciborz.
paklepy	włókna, Bytom.
pakować	obcinać przy egzaminie, wyraz używany przez młodzież śląską uniwersytetu wrocławskiego.
Panboczek	zdrobniałe od Pan Bóg, Racibórz.
patek	ojciec chrzestny, ok. Międzyborza (niem. pathe).
panna	zakonnica, ok. Raciborza.
paradzić się	szczycić się, chlubić się, ok. Międzyb.
paryzol	parasol, Racibórz.
paskudki	łakocie, Racibórz.
paskudnik	łakomiec, Racibórz.
pawlacz	chór, ogólne na Śląsku.
perłówka	perlica, Racibórz.
pi, pi, pi	nawoływanie na indyki, Bytom.
piątka	pięćdziesiąt fenigów, Racibórz.
piętak	dwa i pół feniga, Racibórz. s . pierzynki -- pościel, ogólne na Śląsku.
piznąć	uderzyć kogo, rzucić się na kogo, ogólne na Śląsku.
płachta	prześcieradło, ok. Raciborza.
płókać	prać bieliznę, ok. Raciborza.
pluty Niemiec	kuty Niemiec, ok. Raciborza.
placek	wyskrobek, resztki ciasta, ok. Raciborza.
plecownik	szynka, ok. Raciborza.
Piorunaki	przezwisko nadawane Raciborowiakom z powodu częstego używania przez nich okrzyku: pioruny!
po baby, pracować na po baby	pracować poza godzinami, okolice Mikułowa.
po brzuchu chodzić	chodzić na czworakach, okolice Raciborza.
podłoga	listwa u sukni, Bytom.
podwórco	podwórze, ok. Międzyborza.
pojszczać	pożyczać, ok. Raciborza.
pokład	sufit, pułap, ok. Bytomia.
polip	policjant, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu.
polski, polskiego kupić za markę	kiełbasy kupić za markę, ok. Bytomia.
poła	połowa, ok. Bytomia.
poradzić	móc, umieć: poradzę po polsku, umiem po polsku, mogę mówić po polsku, ok. Międzyborza.
poręcznik	opiekun, ok. Raciborza.
pospominać	przypominać, ok, Racib., Bytomia.
postrzał	ustrzał, ból w ręku lub w nodze, ok. Bytomia.
potkać się	spotkać się, ok. Międzyborza.
potracić	poronić, ok. Raciborza.
powietrze	wiatr, ok. Raciborza.
pozimki	poziomki, ok. Racib.
pranie	bielizna, ok. Racib.
prasnąć	upaść na ziemię, ok. Racib.
prawie	dobrze, ok. Międzyborza i indź.
prawoczki	grzyby prawdziwe, ok. Raciborza.
przać komu	być komu życzliwym, lubić kogoś, ogólne na Śląsku.
przechadz	przechadzka, spacer, Racibórz.
przędać	prząść, nie przędają, nie przędą, ok. Międzyborza.
przyjaciółka	krewna, ok. Bytomia.
przyszeł	zamiast przyszedł, ok. Bytomia.
psinka	febra zimna, wyłącznie we wsi Tworkowie pod Raciborzem.
pusteljon	pustelnik, ok. Międzyborza.
puszła	warta, stać na puszcie, stać na warcie (niem. posten = stanowisko), ok. Międzyborza.
pudel	pedel, bedel, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu.
radośnik	chrzciny, Racibórz, Międzybórz, Bytom.
rez	żyto, rezna wódka, żytniówka, Racibórz.
robić błazny	żartować, ok. Raciborza.
ryknąć	przepaść w egzaminach, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu. .
ryl	szpadel, Bytom (por. rydel).
ryma	katar, ok, Raciborza.
ru(u)a	rura, ok. Raciborza.
rzekać	modlić się, Racib.
rzekaczka	bigotka, Racib.
sa, daj sa	tutaj, daj tutaj, ok. Międzyborza.
sąsiadomy	sąsiedzi, ok. Międzyborza.
sekłówka	poduszka, ok. Raciborza, pod Bytomiem mówią zekłówka.
sekutnik	egzekutor, ok. Raciborza.
słuchałnica	konfesjonał, ok. Bytomia.
smyk	wałęsa, włóczega, ok. Raciborza.
smykać	wałęsać się, próżnować, ok. Raciborza.
skrzynia	trumna, ok. Raciborza.
śmiertna niedziela	czwarta niedziela postu, w której obchodzono marzankę, ok. Międzyborza.
spomnieć sobie	przypomnieć sobie, ok. Międzyborza.
staruszek	dziadek, ojciec matki albo ojca, okol, Bytomia.
starzynka	babka, matka ojca albo matki, okol. Raciborza.
stawienie	gospodarstwo wiejskie, ok. Raciborza.
strugawka	rozwolnienie, ok. Racib.
strzewiki	trzewiki, ok. Bytomia.
sypanie	spichrz, ok. Raciborza.
szastać	prać bieliznę, ok. Raciborza.
szaty	ubranie, ok. Bytomia i indź.
szczerk	zwir, ok. Raciborza.
szeroki	talar, ok. Raciborza.
szliszki	kluski, jakiemi tuczą gęsi, ok. Racib.
szmarować	uciekać; szmaruj, piorunie! uciekaj, ty taki, owaki, ok. Bytomia.
szestucha	koszula, ok. Międzyborza.
szmurki	wstążki, okol. Międzyborza.
szumna	piękna, ładna, ok. Międzyb.
szybunek	szafa za szkłem do garnków i talerzy, okolice Bytomia.
szynka	dusza od żelazka do prasowania, ok. Raciborza.
śmirgus	szmigus, dyngus, ok. Międzyborza.
świérczak	świerk, ok. Międzyb.
targanie	reumatyzm, ok. Bytomia.
tarło	tartka, ok. Bytomia.
terazki	teraz, ok. Bytomia.
troić komu	mówić do kogo w trzeciej osobie, Racibórz.
towarzysz	czeladnik, Racibórz.
truła	trumna, Racibórz.
truś, truś, truś!	nawoływanie na króliki, Bytom.
trzecina	trzecia część, ok. Raciborza.
tukej	tutaj, ok. Bytomia.
tyś, tyś	nawoływanie na kaczki, ok. Bytomia.
udawić kogo	udusić kogo, ok. Bytomia.
uj, ujek	wuj, wujek, ok. Raciborza.
ulagrować się	ułożyć się, „złe ulagruje się najprędzej w kobiecie”, ok. Międzyborza.
urok	procent, ok. Raciborza i Bytomia.
ustroić się	ubrać się.
wangielja	wanilja, ok. Raciborza.
wiązka	podarunek, wiązarek, ok. Międzyborza.
widełka	widelec, ok. Bytomia.
wieja	zawieja śnieżna, ok. Bytomia.
wielodroga	szosa, ok. Raciborza.
wielka	Wielkanoc; przed Wielką, przed Wielkanocą, okol. Bytomia.
wieprzki	agrest, ok. Bytomia.
woniaczka	bukiet, Racibórz i Bytom.
wmaroszony	zabłocony, Racibórz i Bytom.
wierch	góra; mieszka na wierchu, mieszka na górze, Racibórz i Bytom.
wrzody	kurcze żołądka, ok. Raciborza.
wodzienka	zdrobniale woda, Bytom.
wykludzić się	wyprowadzić się, Bytom.
wykładki	wydatki, Bytom.
wyklupać	wytrzepać co, Bytom.
wyduczkować	wyżłobić, okol. Raciborza.
wymyrsknąć się	wymknąć się, ok. Raciborza.
wysiadka	altana, ok. Bytomia.
wysada kapuściana	rozsada kapuściana, ok. Bytomia.
wszędziczki	wszędzie, okol. Międzyborza.
wto	zamiast kto, Bytom.
wytykaj	uciekaj! „wytykaj piorunie”! okol. Raciborza.
wyzdradzić	zdradzić, okol. Bytomia.
wyszni	starszy wojskowy, ok. Międzyborza.
wżdycki	zawsze, ok. Raciborza i Bytomia.
zbamacić	zbałamucić, ok. Międzyborza.
zagłówek	poduszka, ok. Bytomia.
za jedno mówić	mówić komuś ty, ok. Raciborza.
zapomożała	bogata, ok. Bytomia.
zaprawiać owoce	smażyć owoce, ok. Raciborza i Międzyb.
zawitka	dziewczyna uwiedziona, ok. Racib. i Międzyb.
zawadzać	zaczepiać o jaki sprzęt, ubranie, zawadzać kogo, zaczepiać kogo, ok. Międzyborza.
zdrzébek	źrebak, Bytom.
zdrzadło	zwierciadło, Bytom.
zboże ustawione w panny	nazywają snopki stojące na polu, Raciborz.
żemła	parka bułek, ok. Bytomia.
z kraja	z brzegu, ok. Bytomia.
zima	febra, ok. Bytomia.
zgniła	niezgrabna, ok. Międzyborza.
znajoma	przyjaciółka, ok. Bytomia.
zrobić porządek	napisać testament, ok. Raciborza.
zwadzić się	kłócić się, ok. Raciborza.
za troje mówić	to samo co troić, to jest mówić do kogoś w trzeciej osobie l. mn., ok, Racib. Pod Raciborzem również, mówiąc do jednej i tej samej osoby, używają zwrotów, jak np.: „Hanka! słuchają oni, jest to wasz pies, co za tobą lata”. Zamiast: Hanka! słyszysz, czy to twój pies, co za tobą lata?