Aneks:Parczewska - Przyczynki do słownika gwary śląskiej

Ze SileSłownik
Idź do: nawigacyjŏ, szukej

Słownik ôpublikowany ôd Melanije Parczewskij we cajtōngu „Prace Filologiczne” nr VI 1907. Wszysko je podane we ôryginalnyj formie, tak we ślōnskij kolumnie, jak tyż we polskij.

ślōnski polski
Arch arkusz, okolice Bytomia (czeskie arch).
babka kopaczka do kopania kartofli, ókolice Bytomia
Barburka zdrobniałe Barbarka, ok, Bytomia.
biesiada, iść na biesiadę iść na wizytę, Raciborz.
bólaki wrzody, ok. Bytomia.
borówki czarne jagody, ogólne na Śląsku.
brusiny borówki, ogólne.
chachar łagas, włóczęga, ok. Raciborza.
ch(u)op 1) chłop; 2) mąż, okolice Międzyborza.
chyta chustka duża do okrycia, ok. Raciborza.
cietucha febra, ok. Racib.
ciepać rzucać, okolice Międzyborza.
czarne korzenie pieprz, okolice Raciborza.
czeladka służba, okolice Racib.
czernidło atrament, ok. Raciborza.
cześnie trześnie, czereśnie, okolice Międzyb.
ćwikła buraki, ok. Racib.
deszcz leci deszcz pada, ok. Raciborza.
dobrocisko dobra, poczciwa kobieta, ok. Racib.
domówić się rozmówić się, okolice Międzyb.
drugdy niekiedy, okol. Racib.
duchta droga, okol. Międzyb.
drużki stacje, w znaczeniu religijnym, np. na Kalwarji, ok. Raciborza.
duczka wyżłobienie w drzewie, ok. Racib.
drzyzgi drzazgi, ok. Bytomia.
drzwi do mola otwarte drzwi otwarte na rozcież, jak szeroko, ok. Raciborza.
dusznik djabeł, okolice Międzyborza, dycki
dyliny podłoga, ok. Bytomia i Raciborza.
dziaduszek dziadek, ojciec matki, okolice Międzyborza.
dziepiéro dopiero, Bytom, Racibórz.
dzieweczka panna, Bytom, Racib., Międzybórz.
dzisiau dzisiaj, okolice Międzyborza, wogóle cały zbie Międzyborski polski.
dziu, dziu, dziu! nawoływanie na kury, Bytom.
dzim, dzim nawoływanie na wróble, Bytom.
fabory wstążki, okolice Raciborza.
fanty stare gałgany, Racib., Międzybórz.
farona kandego! Bytom.
fultać dużo gadać, wyraz używany przez młodzież górnoŚląską uniwers, we Wrocławiu.
gad bydło, Międzybórz.
gadzina bydło, okolice Bytomia.
garniec duży garnek, okolice Raciborza.
gawiedź drób domowy, Bytom.
godne święta Boże Narodzenie, okolice Bytomia.
gore źle, okolice Raciborza.
gorko gorąco, Bytom (czeskie horko).
gospodarczyk gospodarz wiejski, rolnik, okol. Międzyb.
gospodeńka gospodyni, ok. Międzyb.
goszyc gość, ok. Międzyb.
grat, gratek naczynie drewniane, Racibórz.
gwara mowa, ok. Międzyborza.
gwarzyć mówić, ok. Międzyb.
gumna boisko, ok. Bytomia.
grzebro miotła do wymiatania pieca chlebowego, okolice Bytomia.
hadra ścierka, ogólne na Śląsku.
hef lub hew zaledwie, okolice Bytomia.
hysa sień, ok. Międzyborza.
igła, iglica jagły, ok. Raciborza.
istny rzetelny, prawdziwy, ok. Racib.
isty ten sam, ok. Racib.
jabłonko jabłko, ok. Bytomia.
jakla kaftan, ok. Bytomia.
Jaroszek djabeł, Bytom.
jura przezwisko, wzgardliwe, Racibórz.
jutrznia albo jutrzyna morga, Bytom.
kachlak piec, ok. Bytomia.
kaczyca kaczka, ok. Bytomia (czeskie kaóice).
kamracić się przyjaźnić się, ogólne na Śląsku.
kapelonek wikarjusz, ok. Raciborza.
kartacz szczotka, okolice Bytomia; kartaczem drapać . czyścić szczotką, ok. Bytomia.
kasza jagły, ok. Bytomia.
kazatelnica kazalnica, ambona, okol. Bytomia (czes. kazatelna, kazatelnice).
kądzielna prządka, dziewczyna przędąca, ok. Międzyb.
kerluś chłopiec, ok. Międzyb. (niem. kerl).
kibel wiadro, ogólne na Śląsku (niemieckie kiibel).
kiecka spódnica, ok. Bytomia i indź.
kielnia łyżka wazowa, ok. Bytomia.
kiszka mleko kwaśne, ogólne na Śląsku.
kłaki brukiew, Bytom, Racibórz.
kłaki ubranie, rzeczy, ok. Międzyborza i Raciborza.
kocór kot, okolice Raciborza.
kocz kakotka, okolice Raciborza.
kobzole kartofle, ok. Racib.
kostka kobieta zła, niedobra, Bytom.
koszyna półkoszyk na wozie, na bryczce, ok. Raciborza.
kraczki garście zboża, Bytom.
krasikoń koniczyna, okol. Raciborza.
kropki krople lekarstwa, Bytom.
krupniaki kiszki do jedzenia, ok. Bytomia.
krupy lecą grad pada, ogólne na Śląsku.
kryka laska, kij, okol. Raciborza (niemieckie kriicke, kula, podpora.
kościan bławatek, modrak, ok. Międzyborza.
krempy konwulsje, Bytom (niem. krampf, kurcz, spazm).
kulać młócić groch, Międzyborz.
kuloryba, albo kulorypa kalarepa, Racibórz.
kunicek zdrobniałe, koniczek, Międzybórz.
lelita kiszki do jedzenia, Racibórz.
leleń jeleń, Racibórz.
lelonek jelonek, Racibórz.
leluja lilja, ogólne na Śląsku.
lepszejszy lepszy, Pszczyna i wsie okoliczne.
list rodny metryka chrztu, okol. Bytomia.
liwa, liwa, liwuchna nawoływanie na gęsi, ok. Bytomia.
macierle nawoływanie na gołębie, Bytom.
malice! malice! nawoływanie na prosięta, Bytom.
maciek gołąb samiec, Bytom.
maros błoto, Bytom (czes. marast).
maśnica kierzynka, Racibórz.
maszkietka łakocie, przysmaki, Bytom.
małura wotywa, iść na maturę, iść na wotywę, Bytom.
mażzać smarować masłem, tłuszczem, ok. Raciborza.
medykować leczyć, ok. Bytomia. A
miechówka płachta, ok. Raciborza.
mocki dużo, wiele, ok. Raciborza.
moczka sos do mięsa, ok. Racib.
nabrusić naostrzyć nóż, kosę, Bytom.
nasi rodzice, okolice Raciborza.
naswalnie naumyślnie, Bytom.
niemocny chory, okolice Raciborza.
nieskorzej później, potym, ok. Racib.
niewiasta synowa, ok. Racib.
obejście gospodarstwo, ogólne na Śląsku i indź.
obiuch, w obiuch zamiast w obydwuch, obie, obiedwie, ok. Bytomia.
oblecze ubranie, ok. Raciborza.
onaczyć wyraz bardzo chętnie przy każdej sposobności wsuwany do rozmowy przez Ślązaka; nie onaczyć, nie onacz, onaczyć, nie żartuj, nie drwij, nie śmiej się; często bardzo bez znaczenia używają go chętnie.
osnaga czystość, porządek, ok. Raciborza.
opara wódka, Bytom.
ostękać się rozchorować się, ok. Międzyborza.
ostrążyny jerzyny, okol. Raciborza.
oszydzić kogo okpić kogo, ok. Międzyborza.
ożarty pijany, ok. Bytomia.
oźraty pijany, Raciborz.
paklepy włókna, Bytom.
pakować obcinać przy egzaminie, wyraz używany przez młodzież śląską uniwersytetu wrocławskiego.
Panboczek zdrobniałe od Pan Bóg, Racibórz.
patek ojciec chrzestny, ok. Międzyborza (niem. pathe).
panna zakonnica, ok. Raciborza.
paradzić się szczycić się, chlubić się, ok. Międzyb.
paryzol parasol, Racibórz.
paskudki łakocie, Racibórz.
paskudnik łakomiec, Racibórz.
pawlacz chór, ogólne na Śląsku.
perłówka perlica, Racibórz.
pi, pi, pi nawoływanie na indyki, Bytom.
piątka pięćdziesiąt fenigów, Racibórz.
piętak dwa i pół feniga, Racibórz. s . pierzynki -- pościel, ogólne na Śląsku.
piznąć uderzyć kogo, rzucić się na kogo, ogólne na Śląsku.
płachta prześcieradło, ok. Raciborza.
płókać prać bieliznę, ok. Raciborza.
pluty Niemiec kuty Niemiec, ok. Raciborza.
placek wyskrobek, resztki ciasta, ok. Raciborza.
plecownik szynka, ok. Raciborza.
Piorunaki przezwisko nadawane Raciborowiakom z powodu częstego używania przez nich okrzyku: pioruny!
po baby, pracować na po baby pracować poza godzinami, okolice Mikułowa.
po brzuchu chodzić chodzić na czworakach, okolice Raciborza.
podłoga listwa u sukni, Bytom.
podwórco podwórze, ok. Międzyborza.
pojszczać pożyczać, ok. Raciborza.
pokład sufit, pułap, ok. Bytomia.
polip policjant, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu.
polski, polskiego kupić za markę kiełbasy kupić za markę, ok. Bytomia.
poła połowa, ok. Bytomia.
poradzić móc, umieć: poradzę po polsku, umiem po polsku, mogę mówić po polsku, ok. Międzyborza.
poręcznik opiekun, ok. Raciborza.
pospominać przypominać, ok, Racib., Bytomia.
postrzał ustrzał, ból w ręku lub w nodze, ok. Bytomia.
potkać się spotkać się, ok. Międzyborza.
potracić poronić, ok. Raciborza.
powietrze wiatr, ok. Raciborza.
pozimki poziomki, ok. Racib.
pranie bielizna, ok. Racib.
prasnąć upaść na ziemię, ok. Racib.
prawie dobrze, ok. Międzyborza i indź.
prawoczki grzyby prawdziwe, ok. Raciborza.
przać komu być komu życzliwym, lubić kogoś, ogólne na Śląsku.
przechadz przechadzka, spacer, Racibórz.
przędać prząść, nie przędają, nie przędą, ok. Międzyborza.
przyjaciółka krewna, ok. Bytomia.
przyszeł zamiast przyszedł, ok. Bytomia.
psinka febra zimna, wyłącznie we wsi Tworkowie pod Raciborzem.
pusteljon pustelnik, ok. Międzyborza.
puszła warta, stać na puszcie, stać na warcie (niem. posten = stanowisko), ok. Międzyborza.
pudel pedel, bedel, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu.
radośnik chrzciny, Racibórz, Międzybórz, Bytom.
rez żyto, rezna wódka, żytniówka, Racibórz.
robić błazny żartować, ok. Raciborza.
ryknąć przepaść w egzaminach, wyraz używany przez młodzież śląską we Wrocławiu. .
ryl szpadel, Bytom (por. rydel).
ryma katar, ok, Raciborza.
ru(u)a rura, ok. Raciborza.
rzekać modlić się, Racib.
rzekaczka bigotka, Racib.
sa, daj sa tutaj, daj tutaj, ok. Międzyborza.
sąsiadomy sąsiedzi, ok. Międzyborza.
sekłówka poduszka, ok. Raciborza, pod Bytomiem mówią zekłówka.
sekutnik egzekutor, ok. Raciborza.
słuchałnica konfesjonał, ok. Bytomia.
smyk wałęsa, włóczega, ok. Raciborza.
smykać wałęsać się, próżnować, ok. Raciborza.
skrzynia trumna, ok. Raciborza.
śmiertna niedziela czwarta niedziela postu, w której obchodzono marzankę, ok. Międzyborza.
spomnieć sobie przypomnieć sobie, ok. Międzyborza.
staruszek dziadek, ojciec matki albo ojca, okol, Bytomia.
starzynka babka, matka ojca albo matki, okol. Raciborza.
stawienie gospodarstwo wiejskie, ok. Raciborza.
strugawka rozwolnienie, ok. Racib.
strzewiki trzewiki, ok. Bytomia.
sypanie spichrz, ok. Raciborza.
szastać prać bieliznę, ok. Raciborza.
szaty ubranie, ok. Bytomia i indź.
szczerk zwir, ok. Raciborza.
szeroki talar, ok. Raciborza.
szliszki kluski, jakiemi tuczą gęsi, ok. Racib.
szmarować uciekać; szmaruj, piorunie! uciekaj, ty taki, owaki, ok. Bytomia.
szestucha koszula, ok. Międzyborza.
szmurki wstążki, okol. Międzyborza.
szumna piękna, ładna, ok. Międzyb.
szybunek szafa za szkłem do garnków i talerzy, okolice Bytomia.
szynka dusza od żelazka do prasowania, ok. Raciborza.
śmirgus szmigus, dyngus, ok. Międzyborza.
świérczak świerk, ok. Międzyb.
targanie reumatyzm, ok. Bytomia.
tarło tartka, ok. Bytomia.
terazki teraz, ok. Bytomia.
troić komu mówić do kogo w trzeciej osobie, Racibórz.
towarzysz czeladnik, Racibórz.
truła trumna, Racibórz.
truś, truś, truś! nawoływanie na króliki, Bytom.
trzecina trzecia część, ok. Raciborza.
tukej tutaj, ok. Bytomia.
tyś, tyś nawoływanie na kaczki, ok. Bytomia.
udawić kogo udusić kogo, ok. Bytomia.
uj, ujek wuj, wujek, ok. Raciborza.
ulagrować się ułożyć się, „złe ulagruje się najprędzej w kobiecie”, ok. Międzyborza.
urok procent, ok. Raciborza i Bytomia.
ustroić się ubrać się.
wangielja wanilja, ok. Raciborza.
wiązka podarunek, wiązarek, ok. Międzyborza.
widełka widelec, ok. Bytomia.
wieja zawieja śnieżna, ok. Bytomia.
wielodroga szosa, ok. Raciborza.
wielka Wielkanoc; przed Wielką, przed Wielkanocą, okol. Bytomia.
wieprzki agrest, ok. Bytomia.
woniaczka bukiet, Racibórz i Bytom.
wmaroszony zabłocony, Racibórz i Bytom.
wierch góra; mieszka na wierchu, mieszka na górze, Racibórz i Bytom.
wrzody kurcze żołądka, ok. Raciborza.
wodzienka zdrobniale woda, Bytom.
wykludzić się wyprowadzić się, Bytom.
wykładki wydatki, Bytom.
wyklupać wytrzepać co, Bytom.
wyduczkować wyżłobić, okol. Raciborza.
wymyrsknąć się wymknąć się, ok. Raciborza.
wysiadka altana, ok. Bytomia.
wysada kapuściana rozsada kapuściana, ok. Bytomia.
wszędziczki wszędzie, okol. Międzyborza.
wto zamiast kto, Bytom.
wytykaj uciekaj! „wytykaj piorunie”! okol. Raciborza.
wyzdradzić zdradzić, okol. Bytomia.
wyszni starszy wojskowy, ok. Międzyborza.
wżdycki zawsze, ok. Raciborza i Bytomia.
zbamacić zbałamucić, ok. Międzyborza.
zagłówek poduszka, ok. Bytomia.
za jedno mówić mówić komuś ty, ok. Raciborza.
zapomożała bogata, ok. Bytomia.
zaprawiać owoce smażyć owoce, ok. Raciborza i Międzyb.
zawitka dziewczyna uwiedziona, ok. Racib. i Międzyb.
zawadzać zaczepiać o jaki sprzęt, ubranie, zawadzać kogo, zaczepiać kogo, ok. Międzyborza.
zdrzébek źrebak, Bytom.
zdrzadło zwierciadło, Bytom.
zboże ustawione w panny nazywają snopki stojące na polu, Raciborz.
żemła parka bułek, ok. Bytomia.
z kraja z brzegu, ok. Bytomia.
zima febra, ok. Bytomia.
zgniła niezgrabna, ok. Międzyborza.
znajoma przyjaciółka, ok. Bytomia.
zrobić porządek napisać testament, ok. Raciborza.
zwadzić się kłócić się, ok. Raciborza.
za troje mówić to samo co troić, to jest mówić do kogoś w trzeciej osobie l. mn., ok, Racib. Pod Raciborzem również, mówiąc do jednej i tej samej osoby, używają zwrotów, jak np.: „Hanka! słuchają oni, jest to wasz pies, co za tobą lata”. Zamiast: Hanka! słyszysz, czy to twój pies, co za tobą lata?