Aneks:Koczwara - Kilka wyrażeń ludowych z Małych Kończyc koło Zebrzydowic na Śląsku
Słownik ôpublikowany ôd Jana Koczwary we cajtōngu „Lud” nr XVIII 1912. Wszysko je podane we ôryginalnyj formie, tak we ślōnskij kolumnie, jak tyż we polskij.
| ślōnski | polski |
|---|---|
| Alojs | Alojzy; imię męskie |
| Babiczka | akuszerka, położna |
| babuć | wieprzek; Świnia; często używanym jest frazes: „Wiwat! Niech żyje babuć w klotce!", jeśli się ktoś z nieodpowiednim dowcipem wyrwie |
| barzéna | błoto; oparzelisko; trzęsawisko |
| bibrówka | brusznica; rodzaj jagody leśnej, podobnej z wyglądu do borówki |
| blamborzyć | mówi sie tak o bulgocącej wodzie; bulgotać |
| błecha | pchła |
| bocuń | bocian |
| buchta | rodzaj bułki, upieczonej z delikatnej pszennej mąki |
| burmister | burmistrz |
| cent | cetnar |
| cera | córka |
| cerziczka | córeczka |
| cesta | droga; gościniec |
| chałupnik | gospodarz, mający własne obejście |
| chwost | ogon |
| ciérń | krzak; tarnina |
| ciongnonć sie | iść precz; wyrażenia: „Ciong sie", używa się wtedy, gdy ktoś nieproszony do czegokolwiek się wmiesza |
| czert | dyabeł; czart |
| czorownik | człowiek, mogący duchy wywoływać, lub zaklinać; czarnoksiężnik |
| cztericet | czterdzieści |
| czternost | czternaście |
| djobeł | szatan; zły duch |
| dudłać | narzekać; skarzyć się ciągle na coś; zrzędzić |
| duszéczka | pokutująca dusza zmarłego człowieka |
| dwacet | dwadzieścia |
| dwanost | dwanaście |
| dwasta | dwieście |
| dycki | zawsze; ciągle; bez ustanku |
| dzichówka | plachta, služaca do noszenia trawy |
| dziedzina | wieś sama, w odróżnieniu od dworu |
| dziéża | cebrzyk, w którym się zarabia ciasto |
| dziwać sie | przypatrywać się; oglądać coś |
| dźwirze | drzwi |
| fana | chorągiew; sztandar |
| fara | plebania |
| farorz | proboszcz |
| ferun | przezwisko; nie dający spokoju; napastujący; piorun |
| fojt | wójt |
| forśtant | naczelnik stacyi |
| frajer | kawaler, starający się o rękę panny |
| gadzina | drób, ptactwo |
| gazda | bogaty chłop, mający własną chałupę i grunt, a nie odrabiający pańszczyzny |
| golon | kawaler |
| golonka | panna na wydaniu |
| gonsionka | gąsienica |
| gospoda | dom zajezdny; karczma |
| gospodzki | właściciel domu zajezdnego |
| gronotny | tęgi; tuczny |
| gruch | przezwisko; nieokrzesany i gburowaty chłopiec lub też dziewczyna |
| gudłaj | przezwisko; przekorny; niedołęga |
| hahar | przezwisko; włóczęga; gdy pociąg jedzie w stronę Krakowa, na wschód, wtedy dzieci wołają: ,,Z Haharami do Krakowa", naśladując głos i takt wybuchającej pary i dymu z komina lokomotywy |
| hawirz | górnik; każdy człowiek zajęty przy kopalni, głównie przy kopalni węgla kamiennego |
| hebama | akuszerka; położna |
| hneda | wnet; wkrótce |
| hnetki | zaraz; niedługo |
| Hunys | Janek; Jasiek; zdrob. imię męskie |
| Idem | ide; czestem jest wyrazenie: „Dzi wen!“, jeśli się chce kogoś natrętnego odpędzić; w 3 os. czasu przeszł. niedok., jak n. p. we formie: „"On szoł", występuje temat odmienny |
| Janiczek | świetlik Świętojański; Janeczek zdrob. imię męskie |
| jelinka | jelonek, owad, siadający tylko na dębach |
| Johan | Jan; imię męskie |
| Johanna | Joanna; imię żeńskie |
| kadłubek | klatka dla szpaków, zbita z sześciu deszczułek, z niewielkim, okrągłym otworem w Środku; nazwa studni źródlanej, zrobionej z jednego kloca drzewnego, bez pokrycia od wierzchu i z małym, okrągłym otworem z boku, dla przeciekania zbytecznej wody |
| kel | kapusta włoska |
| kelerub | brukiew, roślina warzywna |
| kiery | który |
| klebecić | pleść niestworzone rzeczy |
| klebeta | dužo gadajaca kobieta |
| klebetnica | baba mieląca językiem |
| klebetnik | zrzęda; gaduła |
| klenkanie | czas, w ktörym na Anioł Pański dzwonią |
| kludzić | prowadzić; wieść; we formie zwrotnej: „Kludzić sie* znaczy tyle, co iść; chodzić |
| Kłobuk | kapelusz; we wyrażeniu: „Kłobuk cukru“, znaczy to tyle, co głowa cukru |
| kłobuczek | czapeczka |
| kminić | kłamać; blagować |
| knajtek | przezwisko; wyrostek; smarkacz |
| kokot | kogut; zdrobniałe : „kokotek“ stužy na oznaczenie lokalnego pociągu, kursującego między Piotrowicami, niedaleko od Małych Kończyc leżącą wsią a Frysztatem, miastem powiatowem |
| kole | koło; przy |
| kolorz | kołodziej |
| komornik | mieszkający u jakiegoś bogatszego gospodarza |
| komorne | wynajęte mieszkanie |
| konać | dokonać czegoś, dokazać |
| kos | ptak kos; we frazesie: „Ta baba, to kos” oznacza to tyle, co cięty; nie w ciemię bity |
| krumpieć | trzeszczeć; uginać się |
| krupiczniok | pewien rodzaj pieczywa, zrobionego z mąki pszenicznej grubej, tartej na żarnach z pośpiechem |
| krziż | krzyż |
| kubiéta | kobieta zamężna |
| kuckać | kaszieć |
| kuckanie | kaszel, duszenie się |
| kwit | okowita; spirytus; wódka |
| kwok | karpiel, roślina pastewna |
| kyrczeć | tak mówią, gdy kwoka siedząc na ziemi, z cicha gdera; pomrukiwać |
| lagromentnik | przezwisko; rozpustnik; zły człowiek |
| lagromentnica | zepsuta kobieta; bezwstydnica |
| lajer | katarynka do grania |
| lajerka | kobieta, grająca na katarynce |
| lajermon | kataryniarz |
| lajermonka | baba, grająca na katarynie |
| leśnik | duch leśny |
| Lojska | Alojzya; imię żeńskie |
| luto | smutno; wyrażenie: „Luto mi”, oznacza tyle, co lituję się nad kimś |
| lutość | żal; smutek; litość |
| maciczka | mateczka, matka |
| mamona | duch zwodzący |
| maryjonek | majeranek, roślina warzywna |
| maszyna | kolej żelazna; pociąg |
| mentel | motyl |
| mienij | mniej |
| młónek | tartak; piła drzewna |
| mora | duch, nachodzacy ludzi we śnie |
| możno | możliwe |
| muter | matka |
| muterka | mateczka |
| nima | nie; frazes: „Nima možno“ oznacza cos niemožliwego |
| nocznica | duch, zwodzacy ludzi; ćma nocna |
| uobrazek | figura, lub tež obraz jakiegoś Świętego, lub Świętej, stojącej przy drodze |
| uolmaryja | szafa z przyborami kuchennemi; Śpiżarnia |
| uomotać | omamić kogoś |
| uopica | małpa |
| uopowożyć sie | odważyć się; poważyć się |
| uostropiec | drąg z drzewa z wystającymi po bokach kołkami, służący do suszenia siana |
| uowczorz | pastuch owiec |
| uowiezina | mięso wołowe |
| uoźrały | upity, pijany |
| paterek | ksiądz; proboszcz |
| pieron | piorun |
| pieroński | przeklęty; przezwisko |
| plasnonć | plusknąć we wodzie |
| plumps | wykrzyknik, gdy coś do wody wpadnie |
| podziwać sie | patrzeć się, oglądać się |
| porzat | już; ciągle |
| przekludzić | przeprowadzić; we formie zwrotnej: „Przekludzić sie“ znaczy to tyle, co przeprowadzić się |
| przi | przy |
| przijdem | przyjdę; idę; w 3 os. czasu przeszł. dokon., jak n. p. we wyrażeniu. „Chłop prziszoł”, występuje inny temat |
| przikludzić | przyprowadzić; przywieść |
| puczyć | kręcić; jeśli ktoś powie: „Puczy mnie w brzuchu”, to znaczy to tyle, że on ma bół żołądka |
| rechtur | kierownik szkoły |
| réż | żyto |
| rozpajdzony | rozogniony; ognisty; płomienny; palący się |
| ryma | katar |
| rzékać | modlić się |
| rzékanie | modlitwa |
| saframentnik | przezwisko; przeklętnik ; bezbożnik |
| sérkorz | fabrykant serów |
| sfol | rozmysł: wyrażenie: „Na sfol“ oznacza tyle, co z rozmysłem, na schwał |
| siedlok | chłop, mający własną posiadłość ziemską |
| skoczka | pchła |
| skrzot | przezwisko; mały dzieciak |
| skrzotek | przezwisko; smarkacz; malec |
| slepiec | bak koński; giez |
| sozawica | sadzawka, w ktörej zwykle znajduje sie wielka, drewniana skrzynia z rybami na rozplodnienie; z tej skrzyni przenoszą potem młode rybki do właściwego stawu |
| spanie | śpiączka |
| starość | kłopot; staranie się |
| starzyczka | babka |
| starzyk | dziadek |
| stela | stąd |
| strom | drzewo |
| sturkać | popychać |
| strzachaty | wielki; szeroko rozpostarty |
| strzykać | pluć; ziać czemś |
| strzyżek | mała mysz polna, z wydłużonym nieco pyszczkiem |
| swaczyć | jeść wogóle; spożywać podwieczorek |
| swaczyna | jedzenie w ogóle; podwieczorek |
| synek | chłopiec; synek |
| szatka | chustka na głowę, ozdobiona kolorowymi deseniami, lub też zupełnie pojedyncza i biała |
| szkolnik | uczeń |
| szkolniczka | uczennica |
| sztreka | tor kolejowy |
| szuścieć | szumieć; robić hałas, przypominający szelest liści |
| szwarny | piękny; zgrabny |
| szwestka | drobna śliwka |
| szykowny | zgrabny; prędki |
| takowny | taki; tak wielki |
| telki | taki; tak dužy; przystowia: „Telkie jabko za grejcor” używa sie wtedy, gdy się coś komuś nie uda |
| trawnica | płachta, służąca do noszenia trawy |
| trzi | trzy |
| trzicet | trzydzieści |
| trzinost | trzynaście |
| trzista | trzysta |
| uczyciel | nauczyciel |
| utopiec | duch wodny |
| użrać | ukąsić; ugryźć |
| wanielik | ewangelik |
| wasermon | duch wodny |
| wen | precz |
| wielgi | wielki; wyrażenie: „Wielgie nobożeństwo” oznacza sumę w kościele |
| wkludzic | wprowadzic; we formie zwrotnej: „Wkludzić sie” ma to znaczenie wprowadzić się |
| wula | wola; chęć; frazes: „Po wuli”, oznacza tyle, co chętniej; po dobroci |
| wykludzić | wynieść; we formie zwrotnej : „Wykludzić sie” znaczy to tyle, co wyprowadzić się |
| wyrch | szczyt; piętro; strych |
| zaburzyć | zastukać |
| zakludzić | zaprowadzić |
| zażbluchać | zabulgotać |
| zowidka | córka naturalna, pochodząca z nieprawego małżeństwa |
| Źrzadło | zwierciadło |
| źwiérz | zwierzę |
| żbluchać | bulgotać; mówią tak wtedy, gdy na wodzie pokazują się bańki, pękające przy zetknięciu się z powietrzem i wywołujące tem pewnego rodzaju osobliwy dźwięk |
| żymła | rodzaj bułki z żytniej mąki, pieczonej zazwyczaj tak, że się ich po kilka naraz w jednym szeregu trzyma. |
