być

Etymologijŏ

Ze prasłowiańskigo *byti, ze prabałtosłowiańskigo *būˀtei, ze praindoeuropejskigo *bʰuH-.

Wymŏwa

AS: /być/

Czasownik

być czasownik dokōnany

1. istnieć, trwać
   • 2002, Bogdan Dzierżawa, Z Biegiem Rudy

   Była strzoda i Ziguś ze Zefkiym od rana siedzieli w koziołku pod Getrudzinom zegrodom.

   • 1957, Stanisław Ligoń, Bery i bojki śląskie

   Skuli tego w tym miasteczku była moc szynków

2. być kajś, we jakimś miejscu
   • 1911, Paweł Marek, Ô czowieku, co bōł diŏbłōm przedany

   Uradowany ksiōndz spiychoł sie do chałupy, ale ôna była jeszcze bardzo daleko.

   • 1967, Walenty Dobrzyński, Gwary powiatu niemodlińskiego

   Przed sześćma latmi żech rŏz bōł w Nyjsie z pŏrōm kōńcmi po śtyrdzieści ôjziym cantnarōw wanglich.

3. mieć jakõś cechã
   • 1961, Alfred Zaręba, red., Śląskie teksty gwarowe

   Ale ôna była bardzo wymyślatŏ.

   • 1930, Edward Jelyń, pamiyntnik

   A mioł dwōch synōw, a tyż byli tacy wielcy jak tyn stary.

4. nŏleżeć do jakijś grupy, mieć jakõś relacyjõ z kimś, wykōnować jakiś fach
   • 2018, Wachtyrz

   Mało Virginia Dare była wnuczkōm jednego z gubernatorōw angelskich, Johna White’a

   • 2015, Marcin Melon, Kōmisorz Hanusik. We tajnyj sużbie ślōnskij nacyje

   Roz, żech musiōł sie nauczyć godać po polsku tak, coby żodyn sie niy pokapowōł żech je Ślōnzok.

5. robić za kogoś, wykōnować jakiś fach
   • 1930, Edward Jelyń, pamiyntnik

   Bajer, ona była za hebama tu w Dembieńsku

6. nŏleżeć do ôrganizacyje
   • 2018, Szczepōn Twardoch Drach, przekł. Grzegorz Kulik

   Richat Biela przi wojsku je ôd mŏja.

   • 2014, Marcin Melon, Kōmisorz Hanusik

   Polska je we NATO, a NATO zaroz użyje broni chemicznyj, abo biologicznyj.

być czasownik posiyłkowy

1. Używany do tworzyniŏ strōny biernyj.
   • 2010, Grzegorz Wieczorek, Ô snŏżność naszyj mŏwy

   Twardym grōntym, co na nim ślōnski jynzyk mŏ być postawiōny, powinna być mŏwa naszych starzikōw.

2. Używany do tworzyniŏ czasu prziszłego czasownikōw niydokōnanych.
   • 1957, Stanisław Ligoń, Bery i bojki śląskie

   Jak byda chcioł, to tyż byda z niom żył!

   • 1901, Lucjan Malinowski, Powieści ludu polskiego na Śląsku, cz. 2

   mamulko, kery bydzie krwawe łzy puszczać, to jŏ byda, to pokŏżcie na mie

3. Używany do twŏrzyniŏ czasu zaprzeszłego.
   • 1856, Edward Świerkiewicz, Polák w Śląsku, lebo dwá Wachtárze w jednéj dziedzinie

   Jábych se nie był myśláł, że ci polácy, tacy mądrácy byli!

ôdmiana:

ôdmiana: być
forma		liczba pojedynczŏ			liczba mnogŏ
		1 ôs.	2 ôs.	3 ôs.	1 ôs.	2 ôs.	3 ôs.
bezôkolicznik		być
czas prziszły		je żech	je żeś	je	(my) sōm	sōm żeście	sōm
czas przeszły
	m	bōłch, bōłech, bōł żech	bōłś, bōłeś, bōł żeś	bōł	bylimy, bylichmy	byliście, byli żeście	byli
	ż	byłach, była żech	byłaś, była żeś	była	byłymy, byłychmy	byłyście, były żeście	były
	n	byłoch, było żech	byłoś, było żeś	było
tryb rozkazu			bydź	niych je	bydźmy	bydźcie	niych sōm
czas zaprzeszły	m	bōłch bōł, bōłech bōł, bōł żech bōł	bōłś bōł, bōłeś bōł, bōł żeś bōł	bōł bōł	byli my byli, bylichmy byli	byliście byli, byli żeście byli	byli byli
	ż	byłach była, była żech była	byłaś była, była żeś była	była była	były my były, byłychmy były	byłyście były, były żeście były	były były
	n	byłoch było, było żech było	byłoś było, było żeś było	było było
tryb warunku	m	bych bōł	byś bōł	by bōł	by my byli, bychmy byli	byście byli	by byli
	ż	bych była	byś była	by była	by my były, bychmy były	byście były	by były
	n	bych było	byś było	by było
udzielnik czynny	m	bydōncy
	ż	bydōncŏ			bydōnce
	n	bydōnce
gerund		bycie

składnia:

1. być + mianownik
2. być + ôkolicznik
3. być + przimiotnik / udzielnik
4. być + nŏczynik / mianownik
5. być + za + biernik

uwŏgi:

Forma niyma używanŏ do zaprzeczyniŏ funguje ino we 3. ôsobie we czasie terŏźnym.

kolokacyje:

2. być w, być nad, być pod, być przed
3. być do luftu

synōnimy:

1. istnieć
2. znajdować sie

5. robić, pracować

Frazeologijŏ

• co to mŏ być
• być diŏbłym podfutrowanym
• w Rzymie być, a papieża nie widzieć

Inksze jynzyki

• angelski: (1.1) be
• czeski: (1.1) být
• francuski: (1.1) être
• hiszpański: (1.1) estar, ser
• italijański: (1.1) essere
• niymiecki: (1.1) es, sein, werden
• polski: (1.1) być
• ruski: (1.1) быть
• słowacki: (1.1) byť
• ukrajiński: (1.1) бути