przez

Etymologijŏ

Ze prasłowiańskigo *perz, ôd prasłowiańskigo *per- + *-z, ze praindoeuropejskigo *per-.

Wymŏwa

AS: [pšes]

Przimiano

przez przimianek

1. Używane do ôkryślyniŏ czasu trwaniŏ czynności.
   • 1984, Augustyn Halotta, Śląskie bery, bojki i opowiastki z dawnych lat

   — Siednijcie se, Szendzielorzko, niech wom nogi trocha wypocznom, a jo przez ten czas kawy naparza.

2. Używane do ôkryślyniŏ przeszkody, co sie jōm przebywŏ w czasie czynności.
   • 1911, Paweł Marek, Ô czowieku, co bōł diŏbłōm przedany

   Szli przez pola i lasy.

3. Używane do ôkryslyniŏ powodu.
   • Szymel:Głogōwek

   To przez to nieposuszyństwo musioł tak dugo ciyrpieć.

4. Używane do zaznaczyniŏ, iże czegoś je wiyncyj niż je padano.
   • 1901, Lucjan Malinowski, Powieści ludu polskiego na Śląsku, cz. 2

   Kuchciku, powiedz nam nowinã, bo mie ta gościna przez piyńćset talarkōw kosztuje, a jak zeznōmy, iż ta nowina nie je wŏrt, dŏsz głowã.

5. Używane przi ôkryślaniu miyjsca styku dwōch ôbiektōw przi wartkim ruchu.
   • 1856, Edward Świerkiewicz, Polák w Śląsku, lebo dwá Wachtárze w jednéj dziedzinie

   dziewczę dzierżało jeszcze woła na porwozie i leciało za nim, i aż sie tu pies bráł do dziewuchy, takech potem skoczył i piznąłech go przez pysk, że sie hnet przekopyrtnął, potém wziął chwost między nogi i puścił sie w chrośty za masárzem.

6. We strōnie biernyj używane do ôznaczyniŏ wykōnawcy czynności.
   • 2008, Alojzy Lysko, Duchy Wojny: W koszarach pod szczytami Alp

   Żarna stoły u nos na górze przy dużym kominie i - sie wiy – były zablombowane przez byrgra.

składnia:

przez + biernik

uwŏgi:

Na pōłnocy czynstsze bez.

Znaczynie 6. to nowŏ kalka z polskigo. Barzij zalecane je ôd.

kolokacyje:

1. przez noc, przez rok
2. przez ôkno, przez dźwiyrze

5. przez rzić, przez gymba

synōnimy:

1. bez
2. bez
3. bez, skuli, skirz, skyrs (cieszyńske)
4. bez
5. bez, w, po
6. bez, ôd

antōnimy:

4. hned, bezma, bezmała

Frazeologijŏ

• ani tak, ani sak, ani przez przetak
• chtoś bydzie sie musioł przez ôkulory dziwać do kolybki
• być z kimś przez krziż
• dać kōmuś przez zymby
• dostać przez ucho
• dziwać sie przez palce
• fulać piōnte przez dziesiōnte
• jy, jakby przez płot ciepoł
• jedyn przez drugigo
• mōwić piōnte przez dziesiōnte
• pleś piōnte przez dziesiōnte
• pomōw sie z ôsłym przez telefōn
• przez cały czas
• przez czas
• przez kilka czasōw
• przez ôbyczŏj
• rznōńć kogoś przez rzić
• wylŏć łez przez kogoś
• żere, jakby przez płot ciepoł

Inksze jynzyki

• angelski: across, because, by, for, of, over, through, thru, with
• czeski: přes, skrz
• francuski: à travers
• hiszpański: a través de
• italijański: a, attraverso, da, per
• niymiecki: aus, durch, lang, von, über
• polski: przez
• ruski: в течение, из-за, через
• słowacki: cez
• ukrajiński: на, протягом, через