Kōmyntŏrz do utworu

Feliks Steuer narodziōł sie we 1889 roku we Sulkowie. Sztudiowoł słowiańskõ filologijõ we Innsbrucku i na Ślōnskim Uniwersytecie we Wrocławiu. Po sztudyji wyrobiōł dyplōm rechtora i we Katowicach robiōł za rechtora i dyrechtora Państwowyj Gimnazyje Klasycznyj i Miastowyj Gimnazyje Matymatyczno-Przirodniczyj.

Do historyje ślōnskigo jynzyka przeszoł ôpracowaniym sztyrech dzieł ô mŏwie swojigo regiōnu. Dwie ś nich to naukowe prace dialektologiczne: „Dialekt sulkowski” z 1934 roku i „Narzecze Baborowskie” z 1937. Dwie nastympne to dziełka literacke: „Ostatni gwojźdźaurz” i „Z naszej źymjy ślůnskej”, ôba ze 1935 roku.

Mŏwa Baborowsko nŏleżała do dialektōw laskich, to znaczy tych, co ś nich Erwin Goj, co pisoł pod mianym Óndra Łysohorsky, stworzōł laski jynzyk literacki. Reszta prac tykała sie mŏwy ze Sulkowa, co je bliższŏ srogim ślōnskim dialektōm.

Do napisaniŏ „Ostatnigo gwojźdźaurza” i „Z naszej źymjy ślůnskej” stworzōł nowy alfabet, moc zbliżōny do sulkowskij wymŏwy. Tyn alfabet – po małych modyfikacyjach – bōł krōtko na poczōntku XXI stoleciŏ rychtowany i widziany za podstawã do kodyfikacyje ślōnskijgo jynzyka.

We tym dokumyńcie Czytŏcze i Czytŏczki dostŏwajōm „Z naszej źymjy ślůnskej” przetransliterowane do pisownie ślabikŏrzowyj, co ôznaczŏ, iże tytuł zmiyniŏ sie na „Z naszyj ziymie ślōnskij”.

Mōm nadzieja, że lektura tego dziełka prziczyni sie do lepszego poznaniŏ ślōnskigo jynzyka. We seryji „Bibliŏtyka Silling” je dostympny tyż „Ôstatni gwoździŏrz”, co jego lekturã tyż moc polecōm.

Grzegorz Kulik

Tyn utwōr je we dōmynie publicznyj. Korekta i transliteracyjo sōm dostympne na licyncyji Creative Commons Podanie autora-Niykōmercyjne-Bez pochodnych 4.0 Miyndzynorodowo (CC BY-NC-ND 4.0)

Autōr: Feliks Steuer

Korekta i transliteracyjo: Grzegorz Kulik

Ôbroz na ôbkłodce: Cezary Kukowka ze Unsplash

Zdrzōdło: https://silling.org/

Silling to projekt kludzōny dlo publicznego dobra. Jego cyl to uproszczynie dostympu do norzyńdzi i dōbr kultury we ślōnskim jynzyku. Bez sparcio ôd używoczōw niy szło by go kludzić, tōż zastanōwcie sie nad dociepniyńciym sie:

https://patronite.pl/grzegorzkulik

https://paypal.me/GrzegorzKulik

Z naszyj ziymie ślōnskij

F. Res (Feliks Steuer)

Kiczka

Szołech rŏz we żniwa

Sobie tak na pole.

Uzdrzołech moc kwiŏtek;

Stoły kole role.

Były wielke, małe:

Szczŏb i macierzōnka,

Kwŏwnik i szałwijŏ,

Fiołek i marōnka.

Była tam tyż trŏwa:

Ôście, co tak bodzie,

Hadrich, mlycz, pokrziwa.

Wszycko rosło w zgodzie.

Urwołech ś nich kela,

Siŏdech na graniczkã.

Z tych to naszych kwiŏtek

Wiyłech sobie kiczkã.

Tamtã skrōmnõ kiczkã

Tobie ôfiarujã,

Dobry ludu ślōnski,

Co cie tak miyłujã.

Bydzie padać

Słōńce parzi, kokot pieje,

Muchy szczypiōm, a noga targŏ.

Bydzie padać.

Wicher żynie po ulicy,

Proch i słōma do gōry idōm.

Bydzie padać.

W strōmach huczy i nazdŏwŏ,

Chytŏ za łby i kryńci niymi.

Bydzie padać.

Mroczna ciōngnōm ôd wieczora,

Zakrywajōm pōmału niebo.

Bydzie padać.

Słōńce już je zamroczōne,

Ćma se robi, ustŏwŏ wicher.

Bydzie padać.

Kap, kap, słychać mezy liściym,

Małe krapki na dachu widać.

Dyszcz już padŏ.

Słōńce już zaszło

Słōńce już zaszło, ćmi se na dworze.

Gwiŏzdy na modrym niebie wychodzōm,

Miyły miesiōnczek świyci wrŏz ś niymi.

Wszyńdzie sie robi cicho na ziymi.

Wiyrby, tŏpole usły nad rzykōm;

Czasym ich ruszŏ wietrzik lekutki.

W gniŏzdach na modych siedzōm tam ptŏki;

Drzymiōm na dole kole nich krzŏki.

Łōnka wydychŏ leko mgłã biołõ,

Kwiŏtka schylajōm gōwki ku boku.

Yny malućke świyrczki śpiywajōm,

Jeszcze „dobra noc” sobie wołajōm.

Wtym sie mi dusza całŏ ôtwiyrŏ,

Wciōngŏ tyn świynty pokōj natury;

W małej kōmōrce szczyńście zankinŏ,

Co jōm trŏpiyło, to zapōminŏ.

Na pogrōdce przed dźwiyrzami

Stojã na pogrōdce przed dźwiyrzami;

Jest dość niyskoro.

Psy wyszczekujōm; idzie gdoś cestōm.

Słychać fiut na piszczku. To jest wachtŏrz.

Już piskŏ dziesiyńć.

Krŏczŏ pōmału z kōńca do kōńca.

Kōnsek za zygrodōm nad wiyrchami

Miesiōnczek świyci.

Światło sie migŏ w listkach gałyńzi.

Wtym mi lecōm myśli stōnd daleko

Ku miyłyj dziŏsze.

Słabŏ po graniu leżeć już bydzie.

„Wyśpij se tam dobrze, dziŏszko moja,

Do zajtrzka rano!

Niych cie aniołek w śpiku kolybie!”

Słōńce a miesiōnczek

Na ceście jeżdżōm pylne fōry,

Ôbiyle wożōm do stōdoły.

Na modrym niebie blyszczy słōńce;

Tak pŏli, aże liści wiyngnie.

Nadchodzi wieczōr, ruch ustŏwŏ;

Ôstatnie wozy zajyżdżajōm.

Na kraju nieba za polami

Słōneczko spuszczŏ sie pod ziymiã.

Na dworze ćma je. Wrŏz wychodzi

Miesiōnczek jasny za wiyrchami;

Zaglōndŏ na mie z miyłym śmiychym

I kiwie mi swōj dobry wieczōr.

Jak słōńce parzi, tak mie drynczy

Robota myrskŏ w tym padole.

Zażyrka, starość i trŏpiyrka

Przi lewym boku ciōngnōm zy mnōm.

Jak szumnie mi miesiōnczek świyci,

Tak dej mi, Boże, łaskã przeżyć,

Choć pŏrã miyłych godzin w cichu,

Myż zamrzã ôczy tu na wieki.

Po żniwach

Cap, cap, cap! Cap, cap, cap!

Mōcōm ôbiyle.

Rola je prōznŏ, stōdoła pylnŏ.

Cap, cap, cap! Cap, cap, cap!

Bijōm cepami.

Kłōsie sie trzaskŏ a ziŏrno praskŏ.

Bururu! Bururu!

Wiejōm na fachlu.

Ziŏrno sie snŏży a w miechach wŏży.

Wuwuwu! Wuwuwu!

Mielōm we młynie.

Kamiyń sie ściyrŏ, mōnka se zbiyrŏ.

Na wsi daleko

Na niebie żynōm mroczna czornawe i siwe,

Płynōm jak morze przez gōry i pola,

A wiater za niymi.

Wysoko styrczōm gōry mgły płachtōm ôwity.

Wszycko im jedno; bo sōm przywykniynte

Do dyszcza i słōńca.

Już pola zesieczōne: tu ściyrnie, tam grudy.

Yny krasikōń, kartŏfle i ćwikła

Zostały zielōne.

W zygrōdce stojōm kwiŏtka we farbach rozmańtych,

Kiwiōm głowami; bo podzim już czujōm

A śmierć niedaleko.

W zŏwiasach grzipiōm ôkna, jak wiater ich ciśnie.

Siedzã tak w myślach, teschnice mie bierōm.

Zaglōndōm ku Ślōnsku.

Kaj stoji ôjcōw dōmek, kaj żyjōm przŏciele

Kajch sie narodziōł i byłech szczyńśliwy;

Tam chciołbych tyż umrzić.

Nic niy twŏ na wieki

Nad rzykōm, nad rzykōm wznoszōm se tŏpole.

Skoro wiater wieje, zacznie liście szeptać.

Dyrkoce i szepce, jak to piyrwyj było,

Jak sie dzieci grały, jak sie starzi przŏli.

Na łōnce, na łōnce rośnie smutnie trŏwa.

Jakoś jest jōm teschno; bo sie moc straciyło.

Straciyły sie kample, wyginyły ryby.

Już niy słychać dzieci po naszymu rzōńdzić.

W zygrodach, w zygrodach stało sie tak pusto;

Hnedka wszycke strōmy zmarzły w ôstryj zimie.

Przetrwało tã zimã yny pŏrã strōmōw.

Blisko im se robi, na nie czas tyż przidzie.

W naturze, w naturze nic niy twŏ na wieki;

Wszycko sie rŏz kōńczy na tym bożym świecie.

Starziczek, starzinka, nasi tata, mama,

Co tu we wsi żyli – dŏwno ich sam niy ma.

Umrzili, umrzili. Nowe pokolynie

Już ich zapōminŏ. Stary czas niy wrōci.

Stary tŏpōl

Za zygrodōm, za Pluszkowōm stary tŏpōl stoji,

W słōńcu blyszczy jego liście, wiatrōw sie niy boji.

Ôn nojdelij sie tam dzierży, przeżōł wszycke strōmy,

Co w zygrodzie blisko rosły, przeżōł stare dōmy.

Kole siebie czynsto widzioł dobrych ludzi chodzić.

Widzioł gospodŏrza ôrać, piykne kōnie wodzić.

Ci to ludzie już umrzili a gospodŏrz ś niymi.

Z żolym ich spōminŏ tŏpōl; śpiōm na wieki w ziymi.

Tŏpōl stŏć niy bydzie dycki, rŏz i ôn tyż zginie;

Tak to jest tu na tym świecie, śmierć nic nie ôminie.

Ôstatniŏ cesta umrzitego

Na wozie wiezōm umrzitego,

Na czŏrnym wozie czorne kōnie.

Pōmału sie tak wykrŏczajōm,

Jakdyby wielki ciynżŏr ciōngły.

Przed wozym chopi po wojańsku:

Ôstatniŏ era lŏ wojŏka.

Muzyka grŏ mu marsz umrzitych,

Aż żŏl sie robi człowiekowi.

Za wozym idōm baba, dzieci,

Przŏciele i moc inszych ludzi;

Żałujōm, płaczōm i rzykajōm

Ô pokōj duszy umrzitego.

Z kaplice zwōniōm mu na cestã.

To jest ôstatnie z Panym Bogym.

Hned zwōn ucichnie, grōb sie zawrzi

I umrzitego sie zapōmni.

Na kerchowie

Niebo całe modre, słōńce gorko grzeje;

Pszczoły w ciaćkach brōnczōm, wiater ledwa wieje.

Idã na kerchowie, krŏczōm pod lipami,

Co tam zamyślōne stojōm nad grobami.

Siostry, mama, tata sōm tu pochowani:

„Śpijcie mi spokojnie aż na mŏrtwychstanie.”

Na kerchowie pusto. Yny pod strōmami

Widać tam trzi baby tŏczać sie z kōnwiami.

Noszōm w kōnwiach wodã, kwiŏtka podlywajōm

Na przŏcieli grobach – chodzōm i bŏjajōm.

„Pochwalōn Jezus Kristus”, baby pozdrŏwiajōm.

„Na wieki”, dziynkujã. Starzi tak witajōm.

Jak ich słyszã rzōńdzić, robi mi sie miyło.

To rzecz naszych ôjcōw. Aż mi serce biyło.

Ale stare baby na pustym kerchowie

Sōm jakby złe wrōżki w niymym Baborowie.

Ś niymi szumne czasy Słowiańszczyzny minōm;

Rzecz i nasze zwyki w ćmawyj nocy zginōm.

Nad grobym tacika

Tato, twardo śpicie w grobie tu głymboko,

Już sie niy ôtworzi wasze miyłe ôko.

Kuźnia prōznŏ stoji, wōngle tam niy praskŏ;

A kowadło ruści, motek go nie trzaskŏ.

Mama szli za wami z tego złego świata;

W prŏcy i rzykaniu przeklepali lata.

My to rozciepani pod sklepiyniym nieba,

Gorzko sie trŏpiymy ô tyn kōnsek chleba.

„Niych wōm Bōg dŏ pokōj”, w smutku tu klynczymy,

„I niebieskõ radość!” Tego wōm życzymy.

Koło przi młynie

Leżã na łōnce w trŏwie przi młynie.

Woda w korycie kole mie płynie.

Huczy i dudni, pluskŏ i spadŏ.

Koło wrŏz rzōńdzi, dō mie powiadŏ:

„Niy bōj se, synku, iż se ôdzywōm,

Serce mōm pylne, to go wylywōm.

Tobie ôpowiym, co ech przeżyło,

Moc za sześdziesiōnt lŏt sie zmiyniyło.

Tu na to miejsce Peszka mie wsadziōł.

To bōł chop mōndry; co chcioł, poradziōł.

Ludzie mu każdy tydziyń woziyli

Miechy ze ziŏrnym, snŏżne ôbiyle.

We dnie i w nocy mleła sie mōnka.

Niych ci za świadka jest tuta łōnka!

Piyrwyj siedlŏcy dobrze sie stŏli,

Społym dzierżeli, wiyncyj sie przŏli.

Radzi synkowie kole mie grali,

Niyrŏz ô straszmach bojky bŏjali.

W kwietniõ niydzielã dziŏchy śpiwały,

Z piyknym mŏjikym lato wołały.

Krasnõ Marzynã baby nosiyły,

Dycki jōm przi mie w rzyce topiyły.

Teraz po wojnie wszycko wymiyrŏ;

Żŏl mi i smutek gymbã ôtwiyrŏ.

Dŏwno jest inszy mynŏrz na młynie;

Człowiek niydbały, w dugach utynie.

Modŏ mynorka fajnie sie chodzi;

W polu, w zygrodzie nic sie niy rodzi.

U nŏs sie miele ledwa umasta.

Siedlŏk jak mōci, jedzie do miasta.

Za to jŏ niy mōm wiela roboty.

Niych przidzie kōniec mojij surmoty!

W statkach hned wszyńdzie pycha sie jeży,

Siedlŏk ô mało w Boga nie wierzi.

Wszycko po pańsku: jŏdło, ôblycze,

Z dziećmi sie rzōńdzi w cudzyj mi rzeczy.

Mało sie robi, moc sie mōndruje;

Niy ma miyłości, zŏwiść panuje.

Zwyki przez duge wieki chowane

We wsi zostały z chałup wygnane.

W sercu głymboko czujã tã zmianã,

Co wywiertała wielkõ mi ranã.

Synku, pamiyntej, gdo sie zapiyrŏ

Rzeczy i wiary, w gańbie umiyrŏ.”

Rakat! Wrŏz grzipie koło – i rukło.

Z żŏlu ciynżkigo serce mi pukło.

Antōn Rak

Z Łōnōw je Antōn Rak. Za to

Zapiyrŏ sie swojij rzeczy Antōn Rak.

Miyszkŏ w Gliwicach. Dŏchtōr rozumny.

Ludziōm pōmŏgŏ, zysk mŏ ôgrōmny.

Żōna je szumnŏ, zdrowe sōm dzieci.

Jedno niymiyłe: stōn tyn mu szpeci

Czasym rzecz ślōnskŏ, rzecz tak szkaradnŏ.

Lŏ nij ci niy jest wila paradnŏ

Antōn Rak!

Z Łōnōw je Antōn Rak. Za to

Zapiyrŏ sie swojij matki Antōn Rak.

Czynsto przichodzōm goście proszyni;

Wtedy zostŏwŏ matka w kuchyni.

Czymu to rzōńdzi dycki w tyj rzeczy,

Czymu to nosi sielske ôblycze?

Lepszyj niy umiy. Za to jōm ganiōm.

Siednōńć sie stydzi z babōm ku paniōm

Antōn Rak.

Zakrŏd sie straszny gość. Musi

Go puścić do swojij wile Antōn Rak.

Ciynżkŏ gorōnczka zdrowie mu żere,

Mocno nim trzyńsie; snadno go zbiere.

Klynczōm przi łōżku żōna i dzieci;

Matce przi dźwiyrzach łza z ôka leci.

W rzeczy pariasōw gymbã ôtwiyrŏ

Po rŏz ôstatni, potym umiyrŏ

Antōn Rak.

Słychać kościelni zwōn. Gdo to

Dziś idzie na wieczny pokōj? Antōn Rak.

Jak go w truglicy na dōł spuszczajōm,

W pańskij mu rzeczy pieśni śpiywajōm.

Ludzie ôdchodzōm du dōm z kerchowa;

Sama zostŏwŏ matka Rakowa.

W rzeczy pariasōw żŏl swōj ukrywŏ,

Rzykŏ cichutko; niych sie nie gniywŏ

Antōn Rak.