bez

Inksze formy

bezy

Etymologijŏ

Ze prasłowiańskigo *perz, ze praindoeuropejskigo *per- abo ze prasłowiańskigo *bez, ze praindoeuropejskigo *bʰeǵʰ-.

Wymŏwa

AS: [bes]

Przimiano

bez przimianek

1. Używane do ôkryślyniŏ braku ôbiektu abo czynności.
   • 1908, Jan Kopeć, Ô piniōndzach zapadniyntych

   Wszyndy, kaj sōm teraz studnie bez dna, abo kaj sōm trzōnsōwki żeby sie w nich człowiek utopił, tam dōwnij były piniōndze.

   • 1929, Gawędy Stacha Kropiciela, Gość Niedzielny

   Nie wybierom ani wróbli, bo bez nich byłoby nudno jak na ulicy bez chłopców.

2. Używane do ôkryślyniŏ przeszkody, co sie jōm przebywŏ w czasie czynności.
   • 1984, Augustyn Halotta, Śląskie bery, bojki i opowiastki z dawnych lat

   — Przylyź tyż i do nos! — zawołała rubo Wajnertka, kiero wyglądała bez łokno.

3. Używane do ôkryslyniŏ powodu.
   • 1957, Stanisław Ligoń, Bery i bojki śląskie

   Zaś zbańturzone ze snu bez to larmo matki dźwigały kole łokien swoje dziecka i padały:

4. Używane do ôkryślyniŏ czasu trwaniŏ czynności.
   • Chop w kuchni

   Eksperymynty ze roztomajtymi abgeryjtami ze baniōm robiōłech bez połra dni

5. Używane do zaznaczyniŏ, iże czegoś je wiyncyj niż je padano.
   • 1961, Alfred Zaręba, red., Śląskie teksty gwarowe

   Dziwej sie, padŏ mi ôna, Jantōń Klimek mŏ bez tysiōnc sztyrysta złotych pyndzyje, a yny dwanŏście lŏt przerobiōł na grubie.

   • 1978, Brunon Strzałka, Godek i Bojek Śląskich ciąg dalszy

   Lutnia miała wtedy bez sto członków.

6. Używane przi ôkryślaniu miyjsca styku dwōch ôbiektōw przi wartkim ruchu.
   • 1978, Brunon Strzałka, Godek i Bojek Śląskich ciąg dalszy

   Dioboł chcioł sie postawić i co powiedzieć, ale jak dostoł jedną faską bez pysk, to zarozki szeł konie zaprzągać.

   • 1939, Stanisław Bąk, Teksty gwarowe z polskiego Śląska

   a jak takigo wilka ktory gichnōł wrzōncōm wodōm bez łeb, to tyn zarŏz ôślyp

7. We strōnie biernyj używane do ôznaczyniŏ wykōnawcy czynności.
   • 2015, Marcin Szewczyk, Silesia Noir

   Podźwigłech ze zole upuszczōny bez niego nōż i rozetłech sznōry, kerymi powiōnzano była Truda.

składnia:

1. bez + dopołniŏcz
2. bez + biernik
3. bez + biernik
4. bez + biernik
5. bez + biernik
6. bez + biernik
7. bez + biernik

uwŏgi:

Znaczynie 7. to nowŏ kalka z polskigo. Barzij zalecane je ôd.

kolokacyje:

1. bez telefōn
2. bez ôkno, bez dźwiyrze

4. bez dwa miesiōnce, bez rok
5. bez rzić, bez gymbã

synōnimy:

2. przez (cieszynske)
3. skuli, skirz, skyrs (cieszyńske), przez (cieszynske)
4. przez (cieszynske)
5. przez (cieszynske)
6. w, po, przez (cieszynske)
7. ôd, przez (cieszynske)

antōnimy:

1. z

5. hned, bezma, bezmała

Frazeologijŏ

• jedyn bez drugigo

Inksze jynzyki

• angelski: across, because, by, for, of, over, through, thru, with, without
• czeski: přes, skrz, bez, beze
• francuski: par, à travers, sans, pas de
• hiszpański: a través de, sin
• italijański: a, attraverso, da, per, senza
• niymiecki: aus, durch, lang, von, über, ohne
• polski: przez, bez
• ruski: в течение, из-за, через, без, сверх
• słowacki: cez, bez
• ukrajiński: на, протягом, через, без