czas

Etymologijŏ

Ze prasłowiańskigo *časъ, za prabałtosłowiańskigo *keʔs-, ze praindoeuropejskigo *kʷeh₁s-

Wymŏwa

AS: [čas]

Rzeczownik

czas rodzaj mynski rzeczowy

1. Ciōngły postymp do prziszłości, co w nim terŏźne zdarzynia przechodzōm do przeszłości.
   • 1928, Gawędy Stacha Kropiciela, Gość Niedzielny

   Ktoby se pomyśloł, że tak prędko ten czas ucieko, niedowno przecież ta straszno bataljo światowo się skończyła, a tu kalendorz mówi, że to już dziesięć lot temu.

2. chwila, mōmynt
   • 1984, Augustyn Halotta, Śląskie bery, bojki i opowiastki z dawnych lat

   To tyż we wszystkich familokach baby gęsi chowały, aby jak czas przyjdzie, było piyrze i mięso.

3. trwanie, dugość czasu
   • 1901, Lucjan Malinowski, Powieści ludu polskiego na Śląsku, cz. 2

   cobych nie musioł piechty chodzić bo i tam ludzie niy majōm wody a czasu mi brachuje

4. (gramatyka, lingwistyka) Forma czasownika, co ôdrōżniŏ, kedy sie zdarzŏ czynność abo sztand.
   • 2018, Wachtyrz

   Czas przeszły ze kōńcōwkōm -ch: alechmy uczynili (Woźniki 1558), budowałech (Tarnowske Gōry 1579).

5. Miara regiōnalno czasu, systym używany we jakimś miyjscu.
   • (potrzebny przikłŏd)
6. (meteorologijŏ) tymczasowy sztand atmosfery
   • 2018, Wachtyrz

   Jak bydzie dobry czas, to na jesiyń ziymiarstwo obrodzi.

7. (fizjologijŏ) mynstruacyjŏ
   • (potrzebny przikłŏd)

ôdmiana:

ôdmiana: czas
przipadek	liczba pojedynczŏ	liczba mnogŏ
mianownik	czas	czasy
dopołniŏcz	czasu	czasōw
cylownik	czasowi	czasōm
biernik	czas	czasy
nŏrzyndnik	czasym	czasami pz.: czasōma
miyjscownik	czasie	czasach
wołŏcz	czasie	czasy

uproszczōny zŏpis
przipadek	liczba pojedynczŏ	liczba mnogŏ
mianownik	czas	czasy
dopołniŏcz	czasu	czasōw
cylownik	czasowi	czasōm
biernik	czas	czasy
nŏrzyndnik	czasym	czasami pz.: czasōma
miyjscownik	czasie	czasach
wołŏcz	czasie	czasy

kolokacyje:

czas zimowy, czas latowy, mieć czas, tracić czas

synōnimy:

1. czŏs
2. chwila, czŏs, mōmynt, pora
3. czŏs
4. czŏs
5. czŏs
6. pogoda, czŏs
7. mynstruacyjŏ

Frazeologijŏ

• bez tyn czas
• cołki czas
• cały czas
• co jakiś czas
• czas je kōmuś
• czas na coś
• czas ôd czasu
• dŏwnych czasōw
• dŏwnymi czasy
• dugi czas
• duge czasy
• do tego a tego czasu
• do tego czasu
• jak i czasym
• jakiś czas
• jedyn czas
• jednego czasu
• je wielki czas
• już czas
• kela czasym
• mieć czas
• mieć swōj czas
• mieć wagōn czasu
• mieć wysrane czasy
• miyndzy tym czasym
• na czas
• na czasie
• na kogoś już czas
• niy mieć czasu
• niy na czasie
• ôd czasu do czasu
• ôd niypamiyntnych czasōw
• ôd piyrwyjszych czasōw
• ôd tego czasu
• ôd tych czasōw
• ôkradać ô czas Pana Boga
• ôstatnim czasym
• ô tym czasie
• pŏrã czas
• pŏrã czasōw
• pewiyn czas
• piyrwyjsze czasy
• piyrszy czas
• po czasie
• przed czasym
• przed tym czasym
• bez cołki czas
• bez czas
• bez kilka czasōw
• przi czasie
• przidzie na coś czas
• prziś na czas
• rŏz za czas
• rŏz za kela
• rŏz za czas
• rŏz za świynty czas
• siyła je na czasie?
• stracić swōj czas
• swego czasu
• szkoda czasu na coś
• take czasy
• tego czasu
• tyn czas
• tyle czasy
• uwinōńć sie z robotōm na czas
• w czas
• w dŏwnych czasach
• wiela (je) na czasie?
• w ôstatnim czasie
• w starodŏwnych czasach
• w tamtych czasach
• w tych czasach
• w tym czasie
• za austryjackich czasōw
• zabić czas
• za czasym
• za czyjichś czasōw
• za dŏwnych czasōw
• za jakiś czas
• za niyduge czasy
• za niykery czas
• za tyn czas
• za wszyjske czasy
• z biegym czasu
• z czasym
• z dŏwnych czasōw
• zimowym czasym
• zmudzić czas przi czymś

Inksze jynzyki

• angelski: tense, time, weather, menstruation, period
• czeski: čas, počasí, měsíčky, menstruace
• francuski: temps, ragles, menstrues
• hiszpański: tiempo, regla, menstruación
• niymiecki: Tempus, Zeit, Zeitform, Wetter, Monatsblutung, Menstruation
• polski: czas, pogoda, okres, miesiączka
• ruski: время, менструация, регулы